Σπύρος Μπαζίνας
Τι σχέση μπορεί να υπάρχει ανάμεσα στην κρίση και στο Άγιο Όρος (αν βέβαια δεν έχει πέσει κανείς στην παγίδα, που στήθηκε τόσο επιδέξια, και θεωρήσει ότι το Άγιο Όρος είναι μέρος της κρίσης που μαστίζει την Πατρίδα μας αλλά και τον κόσμο ολόκληρο); Όσο κι αν το θέμα ξενίζει εκ πρώτης όψεως, νομίζω ότι υπάρχει μια εξαιρετικά σημαντική σχέση και αλληλεπίδραση ανάμεσα στις δυο αυτές έννοιες, η οποία δεν έχει επαρκώς τονισθεί, παρά το γεγονός ότι το θέμα είναι εξαιρετικά σημαντικό για την ύπαρξη της Ελλάδας, και όχι μόνο (η Ορθοδοξία δεν χρειάζεται την Ελλάδα, όμως η Ελλάδα χρειάζεται την Ορθοδοξία, ακρόπολη της οποίας αποτελεί το Αγιώνυμο Όρος). Για τον λόγο αυτό, θα ήθελα να σκιαγραφήσω την κρίση, να περιγράψω γενικά την σημασία και το νομικό καθεστώς του Αγίου Όρους, έπειτα να θέσω σύντομα μερικά καίρια ερωτήματα και τέλος να κάνω κάποιες προτάσεις με την ελπίδα ότι θα προάγουν την συζήτηση.
Είναι σαφές ότι η κρίση έχει πολλές πλευρές, εθνική, θρησκευτική, πολιτική, κοινωνική, οικονομική, θεσμική, αξιακή και κρίση ταυτότητας. Είναι εθνική η κρίση αφού οι διαφωνίες μας σε βασικά εθνικά ζητήματα μας οδήγησαν εδώ και η κυβέρνηση, για να αντιμετωπίσει την οικονομική κρίση, φαίνεται να έχει δεχτεί μείωση της εθνικής μας κυριαρχίας, χωρίς καν να ζητήσει έγκριση από τον λαό. Είναι θρησκευτική αφού υπάρχει μια απομάκρυνση από τον παραδοσιακό τρόπο ζωής των Ελλήνων, ένταση ανάμεσα στο Κράτος και στην Εκκλησία, με αποτέλεσμα την δυσλειτουργία και των δυο, αλλά και μια τεράστια σύγχυση και διαφωνία στον λαό για τον ρόλο της Εκκλησίας. Η κρίση είναι βεβαίως και πολιτική αφού πολιτικά λάθη έφεραν την οικονομική κατάρρευση και πλέον έχουμε μια κυβέρνηση που δεν έχει την εμπιστοσύνη του λαού και ακολουθεί μια πολιτική που δεν την έχει εγκρίνει ο λαός. Είναι επίσης κοινωνική από την στιγμή που η κοινωνία μας δεν λειτούργησε σωστά ώστε να αποτρέψει την οικονομική κρίση, αλλά και απειλεί τις κοινωνικές κατακτήσεις του λαού μας, αφού στρέφει την μια κοινωνική τάξη κατά της άλλης και καταρρέει ο κοινωνικός ιστός της χώρας μας. Περαιτέρω, η κρίση είναι οικονομική αφού και τόσο πριν την κρίση όσο και τώρα ξοδεύουμε περισσότερα από όσα βγάζουμε και δανειζόμαστε για να πληρώσουμε τα χρέη μας. Είναι θεσμική αφού οι θεσμοί μας δεν λειτούργησαν σωστά στο παρελθόν για να αποτρέψουν την κρίση και, κάτω από το βάρος της διαφθοράς και της ατιμωρησίας, δεν λειτουργούν ακόμη ώστε για να αντιμετωπίσουν την κρίση αποτελεσματικά. Η κρίση είναι τέλος αξιακή και κρίση ταυτότητας, αφού δεν συμφωνούμε πλέον ούτε καν στο ποιοι είμαστε (ένα ορθόδοξο ελληνικό γένος), ούτε για ποιες αξίες ζούμε αλλά και είμαστε έτοιμοι να πεθάνουμε.Είναι επίσης σαφές ότι η ιδιαίτερη σημασία του Αγιωνύμου Όρους για την ανθρωπότητα έγκειται στο γεγονός ότι διασώζει την εμπειρία της αλήθειας, την ησυχαστική και φιλοκαλική παράδοση των Πατέρων της Ερήμου. Το Περιβόλι της Παναγίας είναι αυτοδιοίκητο τμήμα του ελληνικού Κράτους, αλλά είναι μέγεθος που ξεπερνά τα σύνορα κάθε Κράτους. Υπάγεται πνευματικά στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, αλλά ξεπερνά τα όρια της δικαιοδοσίας του Πατριαρχείου και αφορά όλη την Ορθοδοξία, αλλά και την ανθρωπότητα. Ο τρόπος ζωής του Αγιωνύμου Όρους δεν αφορά μόνο τους Μοναχούς, μας αφορά όλους. Και δεν περιορίζεται σε ένα μέρος μόνο της ζωής, αλλά αφορά το σύνολο της ζωής μας.
Η διάσπαση των δυνάμεων της ψυχής δια των αισθήσεων και η υποδούλωση της ψυχής στα πάθη (που είναι επώνυμα και προσωπικά), αλλά και η επανένωση της ψυχής δια της καταδύσεως του νου στην καρδιά μέσω της καρδιακής, της νοεράς, προσευχής, και την επίκληση του ονόματος του Θεανθρώπου («Κύριε, Ιησού Χριστέ, ελέησον με, τον αμαρτωλόν»), και η με αυτό τον τρόπο απελευθέρωση από τα πάθη (που είναι και το πραγματικό νόημα και η κύρια προϋπόθεση της ελευθερίας) είναι η κοσμοσωτήρια αποκάλυψη του Θεού μέσω των μεγάλων νηπτικών Πατέρων. Τι μεγάλο προνόμιο, να μπορούμε να μιλάμε, κυριολεκτικά πρόσωπο με πρόσωπο και με την οικειότητα του ενικού, όχι με κάποιον επί της γης εξουσιαστή, του οποίου η εξουσία είναι περιορισμένη και προσωρινή, αλλά με τον Βασιλέα των Ουρανών, Του Οποίου η Βασιλεία μένει εις τον αιώνα, και να πιάνουμε στα μιαρά χείλη μας το άγιο όνομα Του, αποκαλώντας Τον «Κύριο» και «Πατέρα»! Τι μεγάλο προνόμιο να έχουμε μεσίτρια «την υψηλοτέραν των Ουρανών και καθαροτέραν λαμπηδόνων ηλιακών» Παναγία Μητέρα Του και να αξιωνόμαστε να προφέρουμε το πάναγνο όνομα Της («Υπεραγία Θεοτόκε, σώσον ημάς»). Ιδού τα μεγάλα προνόμια μας. Iδού η δύναμη μας ως Γένους. Σε τι σκοτεινούς λαβύρινθους έχουμε χαθεί ώστε να την αφήνουμε ανεκμετάλλευτη;!
Λέγεται συχνά ότι αυτός ο τρόπος ζωής είναι ξένος και άπιαστο όνειρο για μας. Ξένος και ακατόρθωτος ο τρόπος αυτός στο Γένος που έδωσε εκατομμύρια αγίους στην ανθρωπότητα;! Ουδέν αναληθέστερον και πονηρότερον τούτου του ισχυρισμού, που σκοπό έχει να μας καταστρέψει αμαχητί. Περνώντας μέσα από την ορθόδοξη ψυχοθεραπεία της κάθαρσης με την προσευχή και την εν γένει άσκηση των αρετών, ο Μοναχός (αλλά και οιοσδήποτε εξ ημών) περνάει στην έλλαμψη και από εκεί οι κατά χάριν άγιοι του Θεού στην ένωση με τον Θεόν, στην θέωση. Όσοι περνούν μέσα από αυτήν την ψυχοθεραπεία σώζονται αλλά και σώζουν με το παράδειγμα τους, λάμπουν φως Κυρίου. Και ταυτόχρονα αποτελούν καλούς καγαθούς πολίτες. Αυτή είναι η προϋπόθεση για μια υγιή πνευματική, αλλά και κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή. Αυτός ο τρόπος ζωής είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένος και αποτελεί πρότυπο πνευματικής, κοινωνικής και οικονομικής ζωής του Γένους μας. Είναι η κοινοτική και κοινοβιακή παράδοση της Ορθοδοξίας, που δεν έχει σχέση με καμία ιδεολογία, φιλελεύθερη η σοσιαλιστική, αλλά στα πλαίσια της οποίας έκαστος συνεισφέρει όσα δύναται και εσοδεύει όσα χρειάζεται για μια λιτή ζωή, για την αγάπη του Χριστού, για να μιμηθεί τον Χριστό, για να ζήσει «κατά Χριστόν και εν Χριστώ». Αυτό το μήνυμα διασώζει το Άγιον Όρος με το παράδειγμα του. Ας αναλογιστούμε. Έχουμε κάτι πιο πολύτιμο να προσφέρουμε ως Γένος στην ανθρωπότητα την σύγχρονη εποχή, από το μήνυμα αυτό, της σωτηρίας εαυτών και αλλήλων;!Όσον αφορά στο νομικό καθεστώς, το Άγιον Όρος είναι «… σύμφωνα με το αρχαίο προνομιακό καθεστώς του, αυτοδιοίκητο τμήμα του Ελληνικού Κράτους, του οποίου η κυριαρχία πάνω σ’ αυτό παραμένει άθικτη. Από πνευματική άποψη το Άγιο Όρος διατελεί υπό την άμεση δικαιοδοσία του Οικουμενικού Πατριαρχείου» (άρθρο 105, παρ. 1, του Συντάγματος). «Η διοίκησή του ασκείται από αντιπροσώπους των ιερών μονών, οι οποίοι αποτελούν την ιερή κοινότητα» (άρθρο 105, παρ. 2). «Ο λεπτομερής καθορισμός των αγιορειτικών καθεστώτων και του τρόπου της λειτουργίας τους γίνεται από τον καταστατικό χάρτη του Αγίου Όρους» (άρθρο 105, παρ. 3:). «Η ακριβής τήρηση των αγιορειτικών καθεστώτων τελεί ως προς το πνευματικό μέρος υπό την ανώτατη εποπτεία του Οικουμενικού Πατριαρχείου και ως προς το διοικητικό μέρος υπό την εποπτεία του Κράτους, στο οποίο ανήκει αποκλειστικά και η διαφύλαξη της δημόσιας τάξης και ασφάλειας (άρθρο 105, παρ. 4). «Οι πιο πάνω εξουσίες του Κράτους ασκούνται από διοικητή, του οποίου τα δικαιώματα και καθήκοντα καθορίζονται με νόμο …» (άρθρο 105, παρ. 5).
Το Άγιον Όρος, δηλαδή, είναι αυτοδιοίκητο, ενώ συγκεκριμένες διοικητικές αρμοδιότητες έχει το ελληνικό κράτος και πνευματική, και μόνο, δικαιοδοσία έχει το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Τα όρια βέβαια του αυτοδιοίκητου αποτελούν ενίοτε αντικείμενο συζήτησης ανάμεσα στο Άγιον Όρος από την μια πλευρά και στο ελληνικό Κράτος η το Οικουμενικό Πατριαρχείο από την άλλη. Αλλά νομίζω ότι κάθε αμφισβήτηση οφείλει να λύεται υπέρ του αυτοδιοίκητου στο βαθμό που αυτό υπηρετεί τον σκοπό του αυτοδιοίκητου, δηλαδή την διατήρηση του «αρχαίου προνομιακού καθεστώτος» του Αγίου Όρους. Το Άγιον Όρος δεν το ίδρυσε ούτε το ελληνικό Κράτος, ούτε και το Πατριαρχείο. Η πρόνοια του Θεού επέτρεψε να το ιδρύσουν οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες μας για να είναι ανεξάρτητο τόσο από την κρατική όσο και από την πατριαρχική εξουσία. Νομίζω δε ότι και ο πιστός λαός ακόμη εμπιστεύεται το Άγιον Όρος περισσότερο και από το ελληνικό Κράτος -το οποίο ήταν πάντα υπό ξένη επιρροή, και πλέον ξένη επιτροπεία. Και έτσι εξηγείται και ο πρόσφατος πόλεμος κατά του Αγίου Όρους από το ελληνικό Κράτος η με την ανοχή η αδυναμία του ελληνικού Κράτους, που σκοπό έχει να μειώσει το Άγιον Όρος στην συνείδηση του λαού (με αστεία επιχειρήματα του τύπου «ζουν μέσα σε χλιδή, ενώ ο λαός πένεται»). Ενώ οι εκάστοτε προσπάθειες παρέμβασης του Οικουμενικού Πατριαρχείου πιστεύω ότι οφείλονται σε μια καλόπιστη διαφορετική ερμηνεία του πατροπαράδοτου αυτοδιοίκητου καθεστώτος, αλλά με τον αγαθό σκοπό να διατηρηθεί ο οικουμενικός χαρακτήρας του Αγίου Όρους, να μη εκκοσμικευθεί και να μη γίνει αντικείμενο πολιτικής εκμετάλλευσης.
Η φύση της κρίσης είναι τέτοια και ο χαρακτήρας του Αγίου Όρους είναι τέτοιος ώστε να μπορεί να λεχθεί με σιγουριά ότι η κρίση προϋποθέτει ένα τρόπο ζωής που έρχεται σε ευθεία αντίθεση με τον τρόπο ζωής του Αγίου Όρους, άρνηση όλων των αρετών που καλλιεργεί ο Αγιορείτικος τρόπος ζωής. Δεν ισχυρίζομαι ότι το Άγιον Όρος είναι ο παράδεισος, η ότι όλοι οι Αγιορείτες είναι εξ ορισμού άγιοι. Ισχυρίζομαι όμως ότι, εκεί ακόμη κι αν πέφτουν, γνωρίζουν τι σημαίνει να σηκώνεσαι, μπορούν ακόμη να διακρίνουν το σωστό από το λάθος, μπορούν να βλέπουν ότι υπάρχει ακόμη πατρική οικία για να επιστρέψουν ως άσωτοι. Το πρόβλημα στον κόσμο, συμπεριλαμβανομένης και της Πατρίδας μας, δεν είναι η πτώση του, αλλά ότι η πτώση έχει γίνει μόνιμη κατάσταση, σωστή αποστασία, και έχουμε πλέον χάσει την πυξίδα που χρειαζόμαστε για να ξαναβρούμε τον προσανατολισμό μας. Αρμενίζοντας τόσο καιρό στραβά, έχουμε χάσει πλέον την δυνατότητα να ξεχωρίζουμε το στραβό από το ίσιο, την αλήθεια από το ψέμα. Εκεί μας χρειάζεται η ορθόδοξη ψυχοθεραπεία της αγάπης και της συγχώρησης, ώστε να δούμε και πάλι τον Ήλιο της Δικαιοσύνης και να κάνουμε μια καινούργια αρχή. Αν ζούσαμε κατά Θεόν, αν είχαμε την κοινοτική και κοινοβιακή παράδοση του Γένους μας σαν πρότυπο, δεν θα φτάναμε στην κρίση, τουλάχιστον όχι στην κρίση αυτή. Και για να ξεπεράσουμε την κρίση αυτή, δεν μας φτάνει η αναδιάρθρωση του χρέους, η έκτη η άλλη δόση της ξένης οικονομικής βοήθειας (σημαντικό μέρος της οποίας βέβαια επιστρέφει σε αυτούς που μας την δίνουν για να πληρωθούν χρέη). Όλα τα απαραίτητα οικονομικά η πολιτικά μέτρα είναι αναγκαίες αλλά όχι επαρκείς προϋποθέσεις για να ξεπεράσουμε την κρίση. Χρειαζόμαστε να ξαναβρούμε την εργατικότητα, την τιμιότητα, την καλοσύνη, την δημιουργικότητα, την αλληλεγγύη, αλλά και το πώς κερδίζονται «τη ταπεινώσει τα υψηλά, τη πτωχεία τα πλούσια», τις αρετές δηλαδή που διακρίνουν την κοινοτική και κοινοβιακή παράδοση του λαού μας. Αυτή την παράδοση που διασώζει το Άγιον Όρος. Είναι δηλαδή το Άγιον Όρος το ναυαγοσωστικό μας σε αυτή την τρικυμία της κρίσης, η Κιβωτός μας σε αυτό τον κατακλυσμό. Αντί να το διώκουμε, θα πρέπει να μιμηθούμε τον τρόπο της ζωής του. Να δούμε πως λειτουργεί το κοινόβιο σαν ρολόι, πως γίνονται όλα με ανθρωπιά αλλά και με αρχοντιά, πως συνδέεται η ελευθερία (πρώτα από τα πάθη) με την υπακοή (στο θέλημα του Θεού), πως και γιατί χωρίς ταπείνωση, δεν υπάρχει ούτε υπακοή και χωρίς υπακοή δεν κάνουμε τίποτα και κυριαρχούν τα πάθη, πως κυβερνά ο Γέροντας την κάθε Μονή (Σκήτη η Κελί), ελεύθερα εκλεγμένος, με αγάπη και δικαιοσύνη, με την βοήθεια των επίσης εκλεγμένων επιτρόπων, ασκών τα καθήκοντα του ως διακόνημα, ζώντας ως ο τελευταίος για να είναι πρώτος. Το Άγιον Όρος είναι το μόνο μέρος όπου οι Έλληνες δεν θέλουν να είναι όλοι πρώτοι, γιατί πρώτος εκεί σημαίνει διάκονος, πρώτος εκεί σημαίνει πρώτος στο μαρτύριο, πρώτος στο σταυρό. Αυτή λοιπόν νομίζω είναι η σχέση ανάμεσα στην κρίση και στο Άγιον Όρος. Ο τρόπος ζωής του Αγίου Όρους προλαβαίνει την κρίση, κι αν η κρίση ξεσπάσει, την αντιμετωπίζει αποτελεσματικά (και προετοιμάζει για την τελική κρίση).
Αξίζει όμως να δούμε τι σημαίνει η οικονομική κρίση της Ελλάδος για το Άγιον Όρος. Σημαίνει πολλά. Για παράδειγμα, έχει αυξηθεί η ανάγκη να βοηθήσει πνευματικά αλλά και, κατά το δυνατόν, υλικά τον χειμαζόμενο ελληνικό λαό. Όμως έχει αυξηθεί και η πίεση από την ελληνική κυβέρνηση με απαιτήσεις για πρόσθετη φορολογία. Λέγουν πολλοί «είναι σωστό να βοηθήσει και το Άγιον Όρος, και η Εκκλησία, και όλοι». Αυτό το επιχείρημα φαίνεται εκ πρώτης όψεως σωστό. Αν προσέξει όμως κανείς πιο πολύ, θα δει ότι είναι απατηλό. Λέμε σε αυτούς που έδωσαν αίμα για να αναστηθεί και να σταθεί όρθιο το Γένος να βοηθήσουν;! Και ποιοι το λέμε, αυτοί που φέραμε την Χώρα εδώ;! Είναι αυτό ειλικρινές; Προφανώς όχι. Τότε που αποσκοπεί; Nομίζω ότι ο στόχος είναι ο ίδιος με του Φαρισαίου «εγώ τα έκανα όλα σωστά, εσύ που δεν τα έχεις κάνει όλα σωστά, τώρα να κάνεις το καθήκον σου» (δηλαδή, όπως λέει ο λαός «έλα παππού μου να σου δείξω τα αμπελοχώραφα σου»)! Δεν είναι σοβαρά πράγματα αυτά, και δεν βοηθούν κανένα. Αντίθετα, βλάπτουν. Η Εκκλησία και το Άγιον Όρος βέβαια βοηθούν και θα βοηθήσουν, αλλά κτίζουμε στην άμμο παλάτια, αν δεν αλλάξουμε την νοοτροπία που μας έφερε εδώ. Αν ο άσωτος δεν μετανιώσει και δεν γυρίσει, δεν σώζεται, και ο Πανάγαθος Πατέρας θα περιμένει, σεβόμενος την ελευθερία του, την μεταστροφή της καρδιάς του ασώτου προτού καταργήσει κάθε απόσταση, αφήνοντας την οικία Του, προτού τρέξει να τον αγκαλιάσει, να τον καταφιλήσει, να τον ντύσει πάλι με βασιλικά ρούχα και να τον καλέσει στην τράπεζα της Βασιλείας Του.
Ένα πρακτικό ερώτημα, για παράδειγμα, που θέτει η κρίση είναι αν πρέπει να φορολογηθούν τα εκτός του Αγίου Όρους ακίνητα των Αγιορείτικων Μονών. Εκφράστηκε από πολλούς η εκ πρώτη όψεως εύλογη άποψη ότι οι Αγιορείτικες Μονές πρέπει να φορολογηθούν όπως όλοι. Προσφέρουν όμως όλοι, ιδιώτες, εταιρείες, το έργο που προσφέρει το Άγιον Όρος; Αν όχι, δεν είναι άνιση η μεταχείριση του Αγίου Όρους; Και με αυτή την άνιση μεταχείριση, το Κράτος ωφελείται η ζημιώνεται, αφού αφαιρεί από το Άγιον Όρος την δυνατότητα να συνεχίσει το κοινωφελές έργο του, το οποίο το Κράτος είτε δεν θέλει είτε δεν μπορεί να αναλάβει; Περαιτέρω, αν αυτή η φορολόγηση κάνει δύσκολη η αδύνατη την πατροπαράδοτη κοινοβιακή ζωή και φιλοξενία, αλλά και το εν γένει ψυχωφελές και εθνωφελές έργο του Αγίου Όρους, δεν αντίκειται στο Σύνταγμα και στον Καταστατικό Χάρτη του Αγίου Όρους που προστατεύουν το «αρχαίο προνομιακό καθεστώς» του Αγίου Όρους; Τίθεται επίσης το συναφές ερώτημα του πως θα βρεθεί λύση. Με συζήτηση και συμφωνία κυβέρνησης και Ιεράς Κοινότητας η με μονομερή κυριαρχική απόφαση της κυβέρνησης; Και αν γίνει το τελευταίο, θα φτάσει το Κράτος να διώκει ένα από τους ιδρυτικούς θεσμούς του; Και αν η Ιερά Κοινότης προσφύγει στα δικαστήρια και χάσει, αλλά προσφύγει στο Ε.Δ.Α.Δ. θα γίνουμε θέαμα του κόσμου;
Περαιτέρω, οφείλουμε να εξετάσουμε μια άλλη συνέπεια της κρίσης που μπορεί να επηρεάσει αρνητικά το Άγιον Όρος. Συγκεκριμένα, τίθεται το ερώτημα. Τι σημαίνει η πολιτική κρίση και η μείωση της εθνικής κυριαρχίας της Ελλάδος για το Άγιον Όρος; Τι θα εμποδίσει το ξένο διευθυντήριο να λάβει η να ωθήσει την ελληνική κυβέρνηση να λάβει αποφάσεις που θίγουν το Άγιον Όρος, να υπερ-φορολογήσει και έτσι ουσιαστικά να απαλλοτριώσει περιουσία Αγιορείτικων Μονών εκτός των ορίων του Αγίου Όρους; Για παράδειγμα, αν το σχέδιο «Πυθία» (βλ. «Επίκαιρα» 16.06.11), που περιλαμβάνει και την αποσταθεροποίηση της Χώρας με το «σκάνδαλο» του Βατοπαιδίου, έχει αληθείας (που φαίνεται να έχει αφού, όπως συνέβη και με τις τηλεφωνικές παρακολουθήσεις, κανείς δεν τολμά να το αγγίξει), δεν είναι σαφές ότι το ελληνικό Κράτος απέτυχε να προστατεύσει το Άγιον Όρος από την ξένη επέμβαση; Όπως επίσης δεν είναι σαφές ότι το άφησε έρμαιο ξένων κύκλων που, για τους δικούς τους ιδεολογικούς η πολιτικούς λόγους (π.χ. γιατί, όπως ο Σαμουήλ Χάντινγκτον και οι οπαδοί του σε ισχυρά κέντρα αποφάσεων κυρίως των Η.Π.Α., θεωρούν την Ορθοδοξία αντίθετη προς την παγκοσμιοποίηση), επιθυμούν να το δουν να μειώνεται η και να καταστρέφεται (π.χ. με την άρση του «αβάτου»);
Τι πρέπει να γίνει για να αντιμετωπιστεί αυτός ο κίνδυνος; Υποθέτω ότι, οι Μονές με ξένες αδελφότητες ενημερώνουν, ως δικαιούνται και οφείλουν (αφού είναι διαχειριστές της περιουσίας του ορθόδοξου λαού τους), και ζητούν την ενίσχυση των ορθοδόξων εκκλησιών και κρατών τους. Οι Μονές με ελληνικές αδελφότητες, η Ιερά Κοινότης, τι πρέπει να κάνουν; Νομίζω ότι πρέπει να κάνουν το ίδιο. Δικαιούνται αλλά και υποχρεούνται ως διαχειριστές της περιουσίας της Ορθοδοξίας αλλά και Ν.Π.Δ.Δ. να την προστατεύσουν, χάριν της Ορθοδοξίας. Αν δε παραλείψουν να το κάνουν, ευθύνονται για παράβαση καθήκοντος, και απέναντι του νόμου, αλλά και, το σπουδαιότερο, απέναντι του Θεού.
Είναι πιθανό ότι η ελληνική κυβέρνηση (η το ξένο διευθυντήριο) θα αντιδράσει σε μια τέτοια προσπάθεια. Και θα προσπαθήσει να κινητοποιήσει αντι-εκκλησιαστικούς κύκλους στην Ελλάδα και στο εξωτερικό κατά του Αγίου Όρους. Το είδαμε αυτό να γίνεται στην περίπτωση του Βατοπαιδίου. Είναι επίσης πιθανό ότι και εκκλησιαστικοί κύκλοι θα αντιδράσουν. Σε αυτούς τους κύκλους ανήκουν εκείνοι που θεωρούν απειλή για την εξουσία τους το Άγιον Όρος (η τα Μετόχια του ανά την Ελλάδα η και τον κόσμο), φοβούνται ότι το τσουνάμι κατά του Αγίου Όρους θα πνίξει και αυτούς η απλά είναι όμηροι διαφόρων κύκλων. Είναι τέλος πιθανό ότι ακόμη και αγιορείτικοι κύκλοι μπορεί να αντιδράσουν από αντιζηλία, υπερτονισμό του κινδύνου από τους ομοδόξους (ενώ οι ίδιοι κύκλοι υποτιμούν τον κίνδυνο από τους εχθρούς της Ορθοδοξίας) η απλά επειδή θέλουν να παρουσιάζονται πατριαρχικότεροι … και του Πατριάρχη! Είμαι βέβαιος όμως ότι το Άγιον Όρος των τέκνων των χαρισματικών Γερόντων Ιωσήφ του Ησυχαστή, Εφραίμ του Κατουνακιώτη, Χαραλάμπους του Διονυσιάτη, Παϊσίου, Πορφυρίου, Γεωργίου του Γρηγοριάτη, Αιμιλιανού του Σιμωνοπετρίτη και τόσων άλλων «ων ουκ έστιν αριθμός», αυτό που εκφράζει και θα εκφράζει το λαό του Θεού, θα τα λάβει όλα αυτά υπόψη του, αλλά τελικά θα πράξει το καθήκον του απέναντι στον Θεό και στην Ορθοδοξία, με σεβασμό και αγάπη και για την Ελλάδα αλλά και για το Οικουμενικό Πατριαρχείο.
Συμπερασματικά, θα έλεγα ότι η λύση στα προβλήματα που θέτει η κρίση βρίσκεται στον τρόπο ζωής του Αγίου Όρους, στην κοινοτική και κοινοβιακή παράδοση του Γένους. Το πρόβλημα δεν είναι κυρίως οικονομικό η πολιτικό. Είναι πρωταρχικά πνευματικό. Όσο η σχέση μας με τον Θεό δεν είναι αυτή που πρέπει να είναι, η κρίση θα βαθαίνει και θα αναπαράγεται, πότε σαν οικονομικός και πολιτικός, δηλαδή, ψυχρός πόλεμος, και πότε σαν θερμά επεισόδια που θα εγκυμονούν τους κινδύνους μιας γενικευμένης σύρραξης. Για να συνεχίζει να αποτελεί την Κιβωτό του Γένους το Άγιον Όρος, πρέπει να διατηρήσουμε το πατροπαράδοτο τρόπο ζωής του αλώβητο, και για να σωθούμε εμείς πρέπει να μιμηθούμε αυτόν τον τρόπο ζωής. Και ιδίως αυτήν την εποχή να το προστατεύουμε από την κρίση και κάθε εξωτερική επέμβαση. Βέβαια, έτσι απλά γινόμαστε συνεργοί της Παναγίας και, αντί να σώζουμε, σωζόμαστε, γιατί το Άγιον Όρος το σκεπάζει και το προστατεύει η Υπέρμαχος Στρατηγός. Και, όπως η μεγαλύτερη νίκη του διάβολου (να ανεβάσει τον Κύριο στον σταυρό) ήταν η μεγαλύτερη ήττα του (η κατάργηση του θανάτου με την ανάσταση του Κυρίου), έτσι και η μεγαλύτερη ήττα όλων των εναντίων δυνάμεων θα συμβεί την στιγμή που θα νομίσουν ότι έχουν επικρατήσει. Ένα είναι βέβαιο. Πύλαι άδου ου κατισχύσουσιν της Εκκλησίας.
Το αλίευσα ΕΔΩ 
