του Δρ Χρίστου Θ. Γαλλή, Περιβαλλοντολόγου-Δασολόγου, Διδάκτορα του Πανεπιστημίου του Ελσίνκι, Ερευνητή στο Εθνικό Ίδρυμα Αγροτικής Έρευνας Θεσσαλονίκης
Στο ίδιο έργο θεατές! Σίγουρα οι αγρότες έχουν υποστεί μια σημαντική απώλεια εισοδήματος. Η παγκόσμια «φούσκα» των αγροτικών τιμών έσκασε και η αγροτική μας οικονομία ήταν εντελώς απροετοίμαστη για τέτοιες κρίσεις, χωρίς πρόβλεψη και εναλλακτικά σενάρια, έρμαιο των κερδοσκοπικών διαθέσεων. Η εύκολη λύση για τους αγρότες, και ίσως ο μόνος τρόπος που ξέρουν οι επικεφαλής τους, είναι το κλείσιμο όλων των ζωτικών οδικών αρτηριών της χώρας μας.
Το μέλλον είναι οι σύγχρονοι ελεύθεροι αγροτικοί συνεταιρισμοί-επιχειρήσεις. Είναι επιτακτική ανάγκη για το μέλλον της αγροτικής οικονομία της χώρας μας η άμεση μετατροπή του αγωνιστικού-διεκδικητικού αγροτικού κινήματος σε ένα δυναμικό σύγχρονο ευρωπαϊκό συνεταιριστικό κίνημα. Ένα κίνημα προσαρμοσμένο στις συνθήκες του ελεύθερου ανταγωνισμού και των σύγχρονων περιβαλλοντικών απαιτήσεων που δεν θα έχει ανάγκη την κρατική παρέμβαση και προστασία, είναι η μόνη λύση μακροχρόνιας αειφορικής και φιλικής στο περιβάλλον ανάπτυξης της ελληνικής αγροτικής οικονομίας.
Σε πολλές χώρες, κυρίως δυτικό-ευρωπαϊκές, οι αγροτικοί συνεταιρισμοί έχουν αναπτύξει σημαντικές οικονομικές δραστηριότητες και προσφέρουν υπηρεσίες υποκαθιστώντας ή συνεπικουρώντας το κράτος στο έργο του. Στις Σκανδιναβικές χώρες για παράδειγμα οι αγροτικοί συνεταιρισμοί πραγματοποιούν πολλές λειτουργίες ενός δημοσίου οργανισμού, ισορροπούν τις προσφερόμενες με τις ζητούμενες ποσότητες αγροτικών προϊόντων, ασκούν σημαντικό έλεγχο στην διακίνηση των προϊόντων τους, έχουν παρέμβαση στις τιμές πώλησης μέσω των δημοπρατηρίων τους, και σε αλληλο-εξάρτηση με το κράτος διαμορφώνουν τη συνεταιριστική και γενικότερη περιφερειακή και αγροτική πολιτική ακόμα και σε τοπικό επίπεδο.
Στη χώρα μας δεν θα μπορούσε κάποιος να υποστηρίξει ότι οι αγροτικοί συνεταιρισμοί έχουν σήμερα σημαντική παρέμβαση στη διαμόρφωση της οικονομικής και κοινωνικής ζωής του ευρύτερου χώρου στον οποίο δραστηριοποιούνται με κάποιες εξαιρέσεις βέβαια. Οι λόγοι που οδήγησαν στην ουσιαστική αδρανοποίηση και απαξίωση των συνεταιρισμών έχουν ενδιαφέρον. Συνοπτικά θα μπορούσαν να παρουσιαστούν:
1. Η έντονη κομματικοποίηση των συνεταιρισμών τα τελευταία 25-30 χρόνια οδήγησε στην περιθωριοποίηση της συνεταιριστικής ιδέας και της ανεξαρτησίας και αυτονομίας του συνεταιρισμού, που σύντομα μετατράπηκε σε κομματικό και προσωπικό φέουδο, μεταφέροντας ουσιαστικά τη διοίκηση στα κομματικά και βουλευτικά γραφεία…!
2. Διοικήσεις ακατάλληλες, και σε πολλές περιπτώσεις διεφθαρμένες, χωρίς στρατηγικούς σχεδιασμούς, με νοοτροπία παραγωγών και όχι επιχειρηματιών. Χωρίς εμπειρία και γνώση για τη λειτουργία και οργάνωση μιας τέτοιας σύνθετης διοικητικής και επιχειρηματικής μονάδας. Τέτοιες διοικήσεις οδήγησαν στη χρεοκοπία και στο κλείσιμο σημαντικών συνεταιριστικών βιομηχανικών μονάδων. Άλλωστε το ισχύον εκλογικό σύστημα για την ανάδειξη διοικητικών συμβουλίων δεν επιτρέπει την ανάδειξη των αξιότερων.
3. Διαχείριση και προσωπικό χωρίς ορθολογική κατανομή δραστηριοτήτων, χωρίς εξειδικευμένη εκπαίδευση, χωρίς σύγχρονη επιχειρησιακή υλικοτεχνική υποδομή. Οι διοικήσεις και το προσωπικό είχαν σχέση κομματική και ρουσφετολογική, αγνοώντας και οι δυο τους νόμους της οικονομίας και του συνεργατισμού αλλά και του σύγχρονου τρόπου της διοίκησης επιχειρήσεων, της έρευνας και ελέγχου της αγοράς και των σύγχρονων περιβαλλοντικών και διατροφικών απαιτήσεων.
Υπάρχουν βέβαια και φωτεινές εξαιρέσεις στα παραπάνω απλά όμως επιβεβαιώνουν κανόνα. Για παράδειγμα, η Ένωση Βόλου (ΕΒΟΛ) με τη σύγχρονη γαλακτοκομική της μονάδα παράγει, σε συνεργασία με τους παραγωγούς, εξαιρετικής ποιότητας και μεγάλης ζήτησης προϊόντα, πολλά από τα οποία είναι και βιολογικά, προσφέροντας έτσι ασφάλεια και αυξημένες τιμές στους παραγωγούς που είναι μέλη της. Ο συνεταιρισμός ορυζο-παραγωγών Χαλάστρας με τις σύγχρονες υποδομές του. Η Ένωση Μαστιχοπαραγωγών Χίου αποτελεί λαμπρό παράδειγμα πετυχημένου σύγχρονου και επιθετικού managment ενός αγροτικού συνεταιρισμού. Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι η Ένωση Μαστιχοπαραγογών Χίου χρηματοδότησε ερευνητικές διδακτορικές διατριβές σε ελληνικά πανεπιστήμια σχετικά με τις θεραπευτικές ιδιότητες της μαστίχας!
Η ουσιαστική απραξία των συνεταιρισμών έχει επιφέρει δραματικές αλλαγές στην κοινωνική και οικονομική ζωή των αγροτών. Οι μικροί αλλά και οι μεσαίοι παραγωγοί έχουν αφεθεί μόνοι και χωρίς καμία υποστήριξη αντιμέτωποι με την σκληρή κρατική γνωστή μας γραφειοκρατική αναλγησία και δυσπραγία και με τις κερδοσκοπικές συμπεριφορές των μεσαζόντων. Από την άλλη μεριά οι μεγάλοι καλλιεργητές έχουν την οικονομική δύναμη να αντιμετωπίζουν και το κράτος και τους μεσάζοντες, έχοντας δε τάσεις επέκτασης και κυριαρχίας. Η προσωρινή ασφάλεια των ευρωπαϊκών επιδοτήσεων δημιούργησε μια εύθραυστη ευημερία που δεν βασίζεται σε πραγματικά μεγέθη και δυνατότητες.
Στην αγορά των μέσων παραγωγής (μηχανήματα, λιπάσματα, πολλαπλασιαστικό υλικό, ζωοτροφές, φυτοφάρμακα κτλ), που καθορίζουν το τελικό κόστος των παραγομένων προϊόντων, οι συνεταιρισμοί δεν έχουν ουσιαστική παρέμβαση και οι προσφέροντες είναι ελάχιστοι εισαγωγείς ή εγχώριοι περιφερειακοί διακινητές, δυστυχώς λιγοστοί εγχώριοι κατασκευαστές, που ελέγχουν το είδος, την ποιότητα, την τεχνολογία και την τιμή, αποκομίζοντας ένα μεγάλο μέρος από το εισόδημα των αγροτών.
Από την άλλη μεριά οι πολυάριθμοι αγρότες είναι αναγκασμένοι να αγοράζουν τους τύπους και την τεχνολογία που τους προσφέρεται και μάλιστα σε τιμές που δεν μπορούν να επηρεάσουν. Η περίφημη εκμηχάνιση και εκσυγχρονισμός ανταποκρίνεται περισσότερο στα συμφέροντα των προμηθευτών παρά στις πραγματικές ανάγκες των αγροτών.
Αλλά και οι κυρίαρχοι στο κύκλωμα μεσάζοντες που αγοράζουν και διακινούν τα αγροτικά προϊόντα έχουν αποκτήσει τη δυνατότητα ελέγχου στην παραγωγή, τις τιμές, τη διάθεση των αγροτικών προϊόντων καθιστώντας τους αγρότες όλο και πιο εξαρτημένους και ουσιαστικά μετατρέπουν σε «μισθωτούς» τους μικρούς και μεσαίους παραγωγούς χωρίς όμως να χάνουν την ιδιοκτησία τους. Αγρότες και καταναλωτές είναι θύματα της κερδοσκοπικής διάθεσης των μεσαζόντων.
Ενώ συμβαίνουν όλα αυτά, οι αγροτικοί συνεταιρισμοί δείχνουν αδύναμοι να παρέμβουν.
Σε γενικές γραμμές οι σύγχρονοι συνεταιρισμοί (ή ομάδες παραγωγών) θα μπορούσαν να οργανωθούν και δραστηριοποιηθούν στους παρακάτω τομείς:
1. Οργάνωση των συνεταιρισμών με φιλοσοφία ιδιωτικής εταιρείας για να μπορεί αν λειτουργεί με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια. Να υπάρχει η ατομική συνεταιριστική ευθύνη του κάθε αγρότη-μετόχου μέλους του συνεταιρισμού με συμμετοχή στα κέρδη και στις ζημίες.
2. Το 15-20% του ποσού όλων των ευρωπαϊκών επιδοτήσεων που λαμβάνει κάθε μέλος του συνεταιρισμού θα πρέπει να κρατείται από τον συνεταιρισμό για την δημιουργία αποθεματικού. Το αποθεματικό αυτό θα μπορεί να χρησιμοποιείται για αναπτυξιακές επενδυτικές δράσεις του συνεταιρισμού αλλά και για την ενίσχυση του εισοδήματος των μελών του σε περιόδους κρίσης όπως η φετινή για παράδειγμα.
3. Να καθιερωθούν συχνές και ανοιχτές συνελεύσεις. Ο προϋπολογισμός και η χάραξη της πολιτικής κάθε συνεταιρισμού να γίνεται σε δημόσια ανοιχτή συνέλευση μια φορά το χρόνο. Να υποβάλλεται έγκυρος ετήσιος ισολογισμός και έκθεση απολογισμού μια φορά το χρόνο που θα κοινοποιούνται σε όλα τα μέλη και θα δημεύονται σε εφημερίδες
4. Οι κεντρικές συνεταιριστικές οργανώσεις, σε συνεργασία με τις τοπικές ενώσεις συνεταιρισμών, να συντάσσουν στρατηγικές μελέτες ανάπτυξης της αγροτικής οικονομίας σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο. Η περίφημη αναδιάρθρωση των καλλιεργειών θα πρέπει να είναι υπόθεση των συνεταιριστικών οργανώσεων σε όλα τα επίπεδα.
5. Οι συνεταιρισμοί θα πρέπει να οργανώσουν τμήματα αγοράς εφοδίων και μηχανημάτων σε επίπεδο χονδρεμπορίας. Με αυτό τον τρόπο θα μπορούν να ασκούν κάποια πολιτική στη αγορά αυτή και κατά συνέπεια καλύτερες τιμές και μείωση του κόστους παραγωγής.
6. Πρόσληψη επαγγελματιών manager με γνώσεις του μηχανισμού της αγοράς, τιμών κτλ. και τοποθέτησή τους στη θέση του διευθυντή.
7. Παρέμβαση στην εμπορία των προϊόντων που παράγουν τα μέλη του συνεταιρισμού, με τη δημιουργία δημοπρατηρίων σε επίπεδο ένωσης συνεταιρισμών. Μέσα από τα δημοπρατήρια αυτά θα μπορούν οι μεσάζοντες να αγοράζουν τα αγροτικά προϊόντα. Έτσι θα μπορούν οι αγρότες να ασκούν έλεγχο και εν έχουν παρέμβαση στις τιμές των αγροτικών προϊόντων τους.
8. Δημιουργία μεταποιητικών μονάδων για την μερική ή ολική μεταποίηση των προϊόντων τους
9. Επίσης η δημιουργία τμημάτων για αγροτο-οικονομικές μελέτες. Τα τμήματα αυτά θα μπορούν να συντάσσουν προγράμματα βελτίωσης και οργάνωσης της κάθε αγροτικής εκμετάλλευσης κάθε μέλους του συνεταιρισμού.
Η Πολιτεία θα πρέπει να αναλάβει τις ευθύνες που της αναλογούν και να δράση ανάλογα. Οι άμεσες δράσεις της Πολιτείας μπορεί να είναι οι παρακάτω:
1. Αλλαγή του σημερινού νομοθετικού πλαισίου που αφορά τους συνεταιρισμούς και δημιουργία ενός νέου που θα έχει περισσότερα ιδιωτικό-οικονομικά στοιχεία οργάνωσης και έλεγχου των συνεταιρισμών και δημοκρατικότερο εκλογικό σύστημα όπως αναφέρθηκε σε προηγούμενη παράγραφο.
2. Χρηματοδότηση και συνεργασία με συνεταιριστικές οργανώσεις, ερευνητικά κέντρα και πανεπιστήμια για την εκπόνηση Εθνικής Στρατηγικής Μελέτης Ανάπτυξης και Αναδιάρθρωσης της Αγροτικής Οικονομίας, αλλά και επί μέρους μελέτες σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο.
3. Χρηματοδότηση εφαρμοσμένης αγροτικής έρευνας που να βασίζεται σε στρατηγικό σχεδιασμό και πολιτική.
4. Τέλος η δημιουργία της Εθνικής Σχολής Συνεταιρισμών. Η Σχολή αυτή θα οργανώνει σε τοπικό επίπεδο σε όλους τους νομούς της χώρας μαθήματα οργάνωσης συνεταιρισμών, συνεταιριστικής ιδέας κτλ., τόσο για απλά μέλη όσο και για στελέχη συνεταιρισμών. Θα είναι δε σχολή συνεχούς εκπαίδευσης και επιμόρφωσης.
Το μέλλον είναι οι σύγχρονοι ελεύθεροι αγροτικοί συνεταιρισμοί-επιχειρήσεις. Είναι επιτακτική ανάγκη για το μέλλον της αγροτικής οικονομία της χώρας μας η άμεση μετατροπή του αγωνιστικού-διεκδικητικού αγροτικού κινήματος σε ένα δυναμικό σύγχρονο ευρωπαϊκό συνεταιριστικό κίνημα. Ένα κίνημα προσαρμοσμένο στις συνθήκες του ελεύθερου ανταγωνισμού και των σύγχρονων περιβαλλοντικών απαιτήσεων που δεν θα έχει ανάγκη την κρατική παρέμβαση και προστασία, είναι η μόνη λύση μακροχρόνιας αειφορικής και φιλικής στο περιβάλλον ανάπτυξης της ελληνικής αγροτικής οικονομίας.
Σε πολλές χώρες, κυρίως δυτικό-ευρωπαϊκές, οι αγροτικοί συνεταιρισμοί έχουν αναπτύξει σημαντικές οικονομικές δραστηριότητες και προσφέρουν υπηρεσίες υποκαθιστώντας ή συνεπικουρώντας το κράτος στο έργο του. Στις Σκανδιναβικές χώρες για παράδειγμα οι αγροτικοί συνεταιρισμοί πραγματοποιούν πολλές λειτουργίες ενός δημοσίου οργανισμού, ισορροπούν τις προσφερόμενες με τις ζητούμενες ποσότητες αγροτικών προϊόντων, ασκούν σημαντικό έλεγχο στην διακίνηση των προϊόντων τους, έχουν παρέμβαση στις τιμές πώλησης μέσω των δημοπρατηρίων τους, και σε αλληλο-εξάρτηση με το κράτος διαμορφώνουν τη συνεταιριστική και γενικότερη περιφερειακή και αγροτική πολιτική ακόμα και σε τοπικό επίπεδο.
Στη χώρα μας δεν θα μπορούσε κάποιος να υποστηρίξει ότι οι αγροτικοί συνεταιρισμοί έχουν σήμερα σημαντική παρέμβαση στη διαμόρφωση της οικονομικής και κοινωνικής ζωής του ευρύτερου χώρου στον οποίο δραστηριοποιούνται με κάποιες εξαιρέσεις βέβαια. Οι λόγοι που οδήγησαν στην ουσιαστική αδρανοποίηση και απαξίωση των συνεταιρισμών έχουν ενδιαφέρον. Συνοπτικά θα μπορούσαν να παρουσιαστούν:
1. Η έντονη κομματικοποίηση των συνεταιρισμών τα τελευταία 25-30 χρόνια οδήγησε στην περιθωριοποίηση της συνεταιριστικής ιδέας και της ανεξαρτησίας και αυτονομίας του συνεταιρισμού, που σύντομα μετατράπηκε σε κομματικό και προσωπικό φέουδο, μεταφέροντας ουσιαστικά τη διοίκηση στα κομματικά και βουλευτικά γραφεία…!
2. Διοικήσεις ακατάλληλες, και σε πολλές περιπτώσεις διεφθαρμένες, χωρίς στρατηγικούς σχεδιασμούς, με νοοτροπία παραγωγών και όχι επιχειρηματιών. Χωρίς εμπειρία και γνώση για τη λειτουργία και οργάνωση μιας τέτοιας σύνθετης διοικητικής και επιχειρηματικής μονάδας. Τέτοιες διοικήσεις οδήγησαν στη χρεοκοπία και στο κλείσιμο σημαντικών συνεταιριστικών βιομηχανικών μονάδων. Άλλωστε το ισχύον εκλογικό σύστημα για την ανάδειξη διοικητικών συμβουλίων δεν επιτρέπει την ανάδειξη των αξιότερων.
3. Διαχείριση και προσωπικό χωρίς ορθολογική κατανομή δραστηριοτήτων, χωρίς εξειδικευμένη εκπαίδευση, χωρίς σύγχρονη επιχειρησιακή υλικοτεχνική υποδομή. Οι διοικήσεις και το προσωπικό είχαν σχέση κομματική και ρουσφετολογική, αγνοώντας και οι δυο τους νόμους της οικονομίας και του συνεργατισμού αλλά και του σύγχρονου τρόπου της διοίκησης επιχειρήσεων, της έρευνας και ελέγχου της αγοράς και των σύγχρονων περιβαλλοντικών και διατροφικών απαιτήσεων.
Υπάρχουν βέβαια και φωτεινές εξαιρέσεις στα παραπάνω απλά όμως επιβεβαιώνουν κανόνα. Για παράδειγμα, η Ένωση Βόλου (ΕΒΟΛ) με τη σύγχρονη γαλακτοκομική της μονάδα παράγει, σε συνεργασία με τους παραγωγούς, εξαιρετικής ποιότητας και μεγάλης ζήτησης προϊόντα, πολλά από τα οποία είναι και βιολογικά, προσφέροντας έτσι ασφάλεια και αυξημένες τιμές στους παραγωγούς που είναι μέλη της. Ο συνεταιρισμός ορυζο-παραγωγών Χαλάστρας με τις σύγχρονες υποδομές του. Η Ένωση Μαστιχοπαραγωγών Χίου αποτελεί λαμπρό παράδειγμα πετυχημένου σύγχρονου και επιθετικού managment ενός αγροτικού συνεταιρισμού. Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι η Ένωση Μαστιχοπαραγογών Χίου χρηματοδότησε ερευνητικές διδακτορικές διατριβές σε ελληνικά πανεπιστήμια σχετικά με τις θεραπευτικές ιδιότητες της μαστίχας!
Η ουσιαστική απραξία των συνεταιρισμών έχει επιφέρει δραματικές αλλαγές στην κοινωνική και οικονομική ζωή των αγροτών. Οι μικροί αλλά και οι μεσαίοι παραγωγοί έχουν αφεθεί μόνοι και χωρίς καμία υποστήριξη αντιμέτωποι με την σκληρή κρατική γνωστή μας γραφειοκρατική αναλγησία και δυσπραγία και με τις κερδοσκοπικές συμπεριφορές των μεσαζόντων. Από την άλλη μεριά οι μεγάλοι καλλιεργητές έχουν την οικονομική δύναμη να αντιμετωπίζουν και το κράτος και τους μεσάζοντες, έχοντας δε τάσεις επέκτασης και κυριαρχίας. Η προσωρινή ασφάλεια των ευρωπαϊκών επιδοτήσεων δημιούργησε μια εύθραυστη ευημερία που δεν βασίζεται σε πραγματικά μεγέθη και δυνατότητες.
Στην αγορά των μέσων παραγωγής (μηχανήματα, λιπάσματα, πολλαπλασιαστικό υλικό, ζωοτροφές, φυτοφάρμακα κτλ), που καθορίζουν το τελικό κόστος των παραγομένων προϊόντων, οι συνεταιρισμοί δεν έχουν ουσιαστική παρέμβαση και οι προσφέροντες είναι ελάχιστοι εισαγωγείς ή εγχώριοι περιφερειακοί διακινητές, δυστυχώς λιγοστοί εγχώριοι κατασκευαστές, που ελέγχουν το είδος, την ποιότητα, την τεχνολογία και την τιμή, αποκομίζοντας ένα μεγάλο μέρος από το εισόδημα των αγροτών.
Από την άλλη μεριά οι πολυάριθμοι αγρότες είναι αναγκασμένοι να αγοράζουν τους τύπους και την τεχνολογία που τους προσφέρεται και μάλιστα σε τιμές που δεν μπορούν να επηρεάσουν. Η περίφημη εκμηχάνιση και εκσυγχρονισμός ανταποκρίνεται περισσότερο στα συμφέροντα των προμηθευτών παρά στις πραγματικές ανάγκες των αγροτών.
Αλλά και οι κυρίαρχοι στο κύκλωμα μεσάζοντες που αγοράζουν και διακινούν τα αγροτικά προϊόντα έχουν αποκτήσει τη δυνατότητα ελέγχου στην παραγωγή, τις τιμές, τη διάθεση των αγροτικών προϊόντων καθιστώντας τους αγρότες όλο και πιο εξαρτημένους και ουσιαστικά μετατρέπουν σε «μισθωτούς» τους μικρούς και μεσαίους παραγωγούς χωρίς όμως να χάνουν την ιδιοκτησία τους. Αγρότες και καταναλωτές είναι θύματα της κερδοσκοπικής διάθεσης των μεσαζόντων.
Ενώ συμβαίνουν όλα αυτά, οι αγροτικοί συνεταιρισμοί δείχνουν αδύναμοι να παρέμβουν.
Σε γενικές γραμμές οι σύγχρονοι συνεταιρισμοί (ή ομάδες παραγωγών) θα μπορούσαν να οργανωθούν και δραστηριοποιηθούν στους παρακάτω τομείς:
1. Οργάνωση των συνεταιρισμών με φιλοσοφία ιδιωτικής εταιρείας για να μπορεί αν λειτουργεί με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια. Να υπάρχει η ατομική συνεταιριστική ευθύνη του κάθε αγρότη-μετόχου μέλους του συνεταιρισμού με συμμετοχή στα κέρδη και στις ζημίες.
2. Το 15-20% του ποσού όλων των ευρωπαϊκών επιδοτήσεων που λαμβάνει κάθε μέλος του συνεταιρισμού θα πρέπει να κρατείται από τον συνεταιρισμό για την δημιουργία αποθεματικού. Το αποθεματικό αυτό θα μπορεί να χρησιμοποιείται για αναπτυξιακές επενδυτικές δράσεις του συνεταιρισμού αλλά και για την ενίσχυση του εισοδήματος των μελών του σε περιόδους κρίσης όπως η φετινή για παράδειγμα.
3. Να καθιερωθούν συχνές και ανοιχτές συνελεύσεις. Ο προϋπολογισμός και η χάραξη της πολιτικής κάθε συνεταιρισμού να γίνεται σε δημόσια ανοιχτή συνέλευση μια φορά το χρόνο. Να υποβάλλεται έγκυρος ετήσιος ισολογισμός και έκθεση απολογισμού μια φορά το χρόνο που θα κοινοποιούνται σε όλα τα μέλη και θα δημεύονται σε εφημερίδες
4. Οι κεντρικές συνεταιριστικές οργανώσεις, σε συνεργασία με τις τοπικές ενώσεις συνεταιρισμών, να συντάσσουν στρατηγικές μελέτες ανάπτυξης της αγροτικής οικονομίας σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο. Η περίφημη αναδιάρθρωση των καλλιεργειών θα πρέπει να είναι υπόθεση των συνεταιριστικών οργανώσεων σε όλα τα επίπεδα.
5. Οι συνεταιρισμοί θα πρέπει να οργανώσουν τμήματα αγοράς εφοδίων και μηχανημάτων σε επίπεδο χονδρεμπορίας. Με αυτό τον τρόπο θα μπορούν να ασκούν κάποια πολιτική στη αγορά αυτή και κατά συνέπεια καλύτερες τιμές και μείωση του κόστους παραγωγής.
6. Πρόσληψη επαγγελματιών manager με γνώσεις του μηχανισμού της αγοράς, τιμών κτλ. και τοποθέτησή τους στη θέση του διευθυντή.
7. Παρέμβαση στην εμπορία των προϊόντων που παράγουν τα μέλη του συνεταιρισμού, με τη δημιουργία δημοπρατηρίων σε επίπεδο ένωσης συνεταιρισμών. Μέσα από τα δημοπρατήρια αυτά θα μπορούν οι μεσάζοντες να αγοράζουν τα αγροτικά προϊόντα. Έτσι θα μπορούν οι αγρότες να ασκούν έλεγχο και εν έχουν παρέμβαση στις τιμές των αγροτικών προϊόντων τους.
8. Δημιουργία μεταποιητικών μονάδων για την μερική ή ολική μεταποίηση των προϊόντων τους
9. Επίσης η δημιουργία τμημάτων για αγροτο-οικονομικές μελέτες. Τα τμήματα αυτά θα μπορούν να συντάσσουν προγράμματα βελτίωσης και οργάνωσης της κάθε αγροτικής εκμετάλλευσης κάθε μέλους του συνεταιρισμού.
Η Πολιτεία θα πρέπει να αναλάβει τις ευθύνες που της αναλογούν και να δράση ανάλογα. Οι άμεσες δράσεις της Πολιτείας μπορεί να είναι οι παρακάτω:
1. Αλλαγή του σημερινού νομοθετικού πλαισίου που αφορά τους συνεταιρισμούς και δημιουργία ενός νέου που θα έχει περισσότερα ιδιωτικό-οικονομικά στοιχεία οργάνωσης και έλεγχου των συνεταιρισμών και δημοκρατικότερο εκλογικό σύστημα όπως αναφέρθηκε σε προηγούμενη παράγραφο.
2. Χρηματοδότηση και συνεργασία με συνεταιριστικές οργανώσεις, ερευνητικά κέντρα και πανεπιστήμια για την εκπόνηση Εθνικής Στρατηγικής Μελέτης Ανάπτυξης και Αναδιάρθρωσης της Αγροτικής Οικονομίας, αλλά και επί μέρους μελέτες σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο.
3. Χρηματοδότηση εφαρμοσμένης αγροτικής έρευνας που να βασίζεται σε στρατηγικό σχεδιασμό και πολιτική.
4. Τέλος η δημιουργία της Εθνικής Σχολής Συνεταιρισμών. Η Σχολή αυτή θα οργανώνει σε τοπικό επίπεδο σε όλους τους νομούς της χώρας μαθήματα οργάνωσης συνεταιρισμών, συνεταιριστικής ιδέας κτλ., τόσο για απλά μέλη όσο και για στελέχη συνεταιρισμών. Θα είναι δε σχολή συνεχούς εκπαίδευσης και επιμόρφωσης.
