Χρήστος Ιακώβου Διευθυντής του Κυπριακού Κέντρου Μελετών (ΚΥ.ΚΕ.Μ.)
Προσφάτως ο Αμερικανός πρόεδρος ανακοίνωσε ότι οι ΗΠΑ εγκαταλείπουν το σύστημα αντιπυραυλικής άμυνας που θα εγκαθίστατο στην Τσεχία και την Πολωνία. Το προηγούμενο αντιπυραυλικό σύστημα περιελάμβανε την ανάπτυξη συστήματος ραντάρ στην Τσεχία και την εγκατάσταση δέκα χερσαίων πυραύλων αναχαίτισης στην Πολωνία. Αντιθέτως, το νέο σύστημα προβλέπει την ανάπτυξη μικρότερων πυραύλων τύπου SM-3, αρχικώς σε πλοία ή θαλάσσια πλατφόρμα στην Ανατολική Μεσόγειο και εν συνεχεία σε χερσαία εγκατάσταση όπου στρατηγικό μέρος αυτού του συστήματος θα αποτελεί η Τουρκία.
Μπορεί η κίνηση αυτή να ικανοποιεί προσώρας τουλάχιστον τη Ρωσία, η οποία αντιτάχθηκε σθεναρά στην απόφαση της κυβέρνησης Μπους, στην ουσία, όμως, δεν πρόκειται για στρατηγική αλλαγή στον τομέα της εθνικής ασφάλειας αλλά για επανασχεδιασμό που οδηγεί σε αναδίπλωση τακτικής. Ο στρατηγικός στόχος παραμένει σταθερός δηλαδή η αντιμετώπιση της συμβατικής και μη συμβατικής διεύρυνσης ισχύος του Ιράν. Η επανεξέταση της τακτικής των ΗΠΑ βασίστηκε σε μία αναθεωρημένη εκτίμηση του πυραυλικού προγράμματος του Ιράν και των νέων εξελίξεων στην πυραυλική τεχνολογία. Η προηγούμενη αρχιτεκτονική της αντιπυραυλικής ασπίδας ήταν σχεδιασμένη για να αναχαιτίζει Ιρανικούς πυραύλους μακρού βεληνεκούς. Το στρατηγικό επιχείρημα της προηγούμενης πρότασης στηριζόταν στην προστασία της Ευρώπης και της ανατολικής ακτής των ΗΠΑ από πιθανές Ιρανικές πυραυλικές επιθέσεις. Οι τελευταίες δοκιμές που έκανε το Ιράν συγκλίνουν προς την εκτίμηση ότι η Ισλαμική Δημοκρατία στρέφεται ταχέως σε πυραύλους μέσου και μικρού βεληνεκούς. Έτσι μέσα στα πλαίσια αυτής της αναθεωρημένης εκτίμησης άρχισε πλέον να δημιουργείται το σενάριο μεταφοράς της αντιπυραυλικής ασπίδας στην Ανατολική Μεσόγειο, την Τουρκία και το Ισραήλ. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι ταυτοχρόνως με την ανακοίνωση για εγκατάλειψη της αντιπυραυλικής ασπίδας το Πεντάγωνο επιβεβαίωσε τις συζητήσεις για το συμβόλαιο-μαμούθ, μεταξύ ΗΠΑ – Τουρκίας, ύψους 7,8 δις. δολαρίων για πώληση πυραύλων πάτριοτ. Το σύστημα πάτριοτ έχει τρεις μεγάλες επιχειρησιακές λειτουργίες: επικοινωνίες, επιτήρηση μέσω ραντάρ και καθοδήγηση πυραύλων όπου συνδυάζονται σε ένα καλά συντονισμένο, ασφαλές και ολοκληρωμένο κινητό σύστημα αεράμυνας, ό,τι ακριβώς χρειάζονται οι Αμερικανοί στο νέο σχεδιασμό.
Το σενάριο αυτό, όπως εξελίσσεται, είναι πρωτίστως προσαρμοσμένο στα στρατηγικά σχέδια των ΗΠΑ και θέτει εκ νέου το μεγάλο πολιτικό θέμα που αφορά τις σχέσεις της Αμερικής με το ΝΑΤΟ πάνω στο θέμα των επιχειρήσεων και των συμβατικών υποχρεώσεων της Ατλαντικής Συμμαχίας. Οι ίδιες όμως στρατηγικές ανάγκες των ΗΠΑ δίδουν την ευκαιρία στην Τουρκία να εκμεταλλευτεί τη στρατηγική της θέση έναντι του Ιράν και να διαπραγματευτεί με γεωπολιτικούς όρους. Επιπλέον, αυτές οι Αμερικανικές ανάγκες δημιουργούν προϋποθέσεις για μαζικές επενδύσεις στον εκσυγχρονισμό των ενόπλων δυνάμεων στην Τουρκία με πιθανές επιπτώσεις στην διατήρηση της εσωτερικής τάξης υπέρ των στρατιωτικών αλλά, το πιο σημαντικό, για ικανοποίηση της αναθεωρημένης επιθυμίας της Τουρκίας να διαδραματίσει ηγεμονική παρουσία ως ενδοσυστημικός πόλος ισχύος στην Μέση Ανατολή. Το τελευταίο προστίθεται ως ισχυροποίηση των συντελεστών ισχύος της Τουρκίας σε διαπραγματεύσεις για επίλυση προβλημάτων, όπως το Κυπριακό. Επομένως, οποιαδήποτε προσδοκία εκ μέρους της Ελληνικής πλευράς για άσκηση διεθνούς πιέσεως επί της Τουρκίας για υποχωρήσεις στις συνομιλίες εξανεμίζεται. Μάλλον ο διεθνής παράγοντας θα κινηθεί για πιέσεις στην Ελληνική πλευρά μέσω των Ηνωμένων Εθνών.
Αυτή βέβαια η εξέλιξη δεν είναι άνευ διλημμάτων για την Τουρκία. Θα ρισκάρει η Τουρκία να εισέλθει στις διαφορές Ουάσιγκτον – Μόσχας. Η Ρωσία τάσσεται κατηγορηματικά εναντίον κάθε Αμερικανικής αντιπυραυλικής ασπίδας στην Τουρκία. Η Τουρκία σήμερα προμηθεύεται το μεγαλύτερο μέρος της ενέργειάς της από τη Ρωσία. Κατά την επίσκεψη του Βλαντιμίρ Πούτιν στις αρχές Αυγούστου στην Τουρκία υπεγράφησαν περίπου 20 συμφωνίες που αφορούν την ενέργεια, το εμπόριο και άλλους τομείς, συμπεριλαμβανομένης της πυρηνικής συνεργασίας. Η Ρωσία θα παίξει κατά πάσα πιθανότητα την κάρτα της ενέργειας εναντίον της Τουρκίας.
Αν τελικά οι ΗΠΑ προχωρήσουν στην υλοποίηση της αντιπυραυλικής ασπίδας, είτε αρχικώς και ιδιαιτέρως στην θάλασσα της Ανατολικής Μεσογείου είτε στην Τουρκία και το Ισραήλ, εκ των πραγμάτων ο γεωπολιτικός χώρος στον οποίο ευρίσκεται η Κύπρος αποκτά επιπρόσθετη στρατηγική αξία. Το ερώτημα που προκύπτει για την Κυπριακή Δημοκρατία είναι το εξής: ποιός σχεδιασμός υπάρχει για την αξιοποίηση αυτών των νέων δεδομένων; Η απάντηση δεν είναι δύσκολο να προβλεφθεί. Η Κύπρος αυτή τη στιγμή στερείται ισότιμης συμμετοχής στο υπό εξέλιξη συλλογικό σύστημα ασφαλείας της ΕΕ. Αυτό με τη σειρά του φέρει εκ νέου στην επιφάνεια το ζήτημα της μη συμμετοχής της Κύπρου στον Συνεταιρισμό για την Ειρήνη και απαντάει στο αρχικό ερώτημα ότι τα όποια στρατηγικά πλεονεκτήματα μπορεί να αποκομίσει η Κύπρος από αυτό το στρατηγικό παίγνιο θα τα μονοπωλήσουν οι Βρετανικές Βάσεις και η Τουρκία.
