To βιβλίο του Αχμέτ Νταβούτογλου "Στρατηγικό Βάθος"Του Χ. Παναγιωτίδη
Το τελευταίο διάστημα παρατηρούμε την πέρα από τα συνήθη αύξηση της τουρκικής προκλητικότητας. Βρισκόμαστε σε κατάσταση κρίσης και οι κλιμακώσεις διαδέχονται η μία την άλλη. Η έκρυθμη κατάσταση στο Αιγαίο δημιουργεί πολλά ερωτήματα.Γιατί η Τουρκία δημιουργεί τέτοια τις κρίσεις εργαλειακά κυρίως έναντι... της Ελλάδας; Μόνο η Ελλάδα είναι στόχος της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής; Η συγκεκριμένη εξωτερική πολιτική αποτελεί ή όχι τμήμα μιας ευρύτερης στρατηγικής που χάραξε η τουρκική ηγεσία; Θα απαντήσουμε στα παραπάνω ερωτήματα παρουσιάζοντας το σχέδιο εξωτερικής πολιτικής που διαμόρφωσε ο Ahmet Davutoglu, ο σύμβουλος του Erdogan για θέματα εξωτερικής πολιτικής, για τον οποίο πολύς λόγος γίνεται τελευταία στα ελληνικά ΜΜΕ.
Ποιος είναι ο Ahmet Davutoglu
Ο καθηγητής Davutoglu γεννήθηκε το 1959 στο Ικόνιο της Τουρκίας. Έλαβε το πτυχίο του από το τμήμα Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου του Βοσπόρου. Το μεταπτυχιακό του είναι στην Δημόσια Διοίκηση και το διδακτορικό του στην Πολιτική Επιστήμη και τις Διεθνείς Σχέσεις, επίσης από το ίδιο πανεπιστήμιο.
Εργάστηκε στο πανεπιστήμιο του Μαρμαρά, διετέλεσε πρόεδρος του τμήματος Διεθνών Σχέσεων στο πανεπιστήμιο Beykent της Κωνσταντινούπολης και δίδαξε ως αναπληρωτής καθηγητής στο Ισλαμικό Πανεπιστήμιο της Μαλαισίας. Το 2002 του απονεμήθηκε ο τίτλος του πρέσβη, από τον πρόεδρο της δημοκρατίας Ahmet Necdet Sezer και τον πρωθυπουργό Tayip Erdogan, και η θέση του συμβούλου του πρωθυπουργού για διεθνή ζητήματα. Ισλαμιστής στην ιδεολογία του, ήταν αυτός ακριβώς που χρειαζόταν ο ισλαμιστής πρωθυπουργός Tayip Erdogan.
Η θεωρία του «στρατηγικού βάθους»
Η αντίληψη περί Στρατηγικού Βάθους είχε εκφραστεί από τον A. Davutoglu μέσα από το ομώνυμο βιβλίο του το οποίο εκδόθηκε το 2001. Η κύρια θέση του έργου του είναι ότι η αξία ενός έθνους στη διεθνή πολιτική εξάγεται από την γεωστρατηγική του θέση και το ιστορικό βάθος. Σύμφωνα με αυτό, η θέση της Τουρκίας είναι σημαίνουσα, διότι γεωπολιτικά, μεταξύ άλλων, ελέγχει τα Στενά του Βοσπόρου και πολιτισμικά αποτελεί τη συνέχεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ειδικά για το τελευταίο στοιχείο, ο Davutoglu τονίζει τις σχέσεις της Τουρκίας με τα Βαλκάνια, την Μέση Ανατολή και την Κεντρική Ασία και θεωρεί ότι η Τουρκία, λόγω του ότι είναι κληρονόμος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, έχει τη δυναμική να γίνει μια μουσουλμανική περιφερειακή δύναμη. Με την στρατηγική αυτή, γίνεται μια προσπάθεια να εξισορροπηθεί η εξάρτηση της χώρας από την Δύση, μέσω της δημιουργίας συμμαχιών που θα διατηρήσουν μια ισορροπία ισχύος στην περιοχή, με την Τουρκία να έχει την κυρίαρχη θέση σε περιφερειακό και κατ' επέκταση σε παγκόσμιο επίπεδο.
Η αξιολόγηση
Το βιβλίο του καθηγητή Ahmet Davutoglu κυκλοφόρησε μόνο στα τουρκικά, όπως και το σχετικό άρθρο. Εν τούτοις, κυκλοφόρησε το 2008, στα αγγλικά, στην επιθεώρηση Turkey Insight (Vol.10, No.1, 2008) κείμενό του, που αποτελεί αξιολόγηση στην θεωρία του Στρατηγικού Βάθους για το έτος 2007. Πιο συγκεκριμένα, η Τουρκία ορίζεται ως μια «κεντρική» (γεωπολιτικά) χώρα, με πολλαπλές περιφερειακές ταυτότητες, καθότι κατέχει κυρίαρχη θέση μεταξύ Ασίας και Ευρώπης, ενώ βρίσκεται δίπλα στην Αφρική διαμέσου της Ανατολικής Μεσογείου. Αυτά τα χαρακτηριστικά δίνουν στην Τουρκία τη δυνατότητα να ελίσσεται μεταξύ όλων αυτών των περιοχών, έχοντας περιοχές επιρροής στο άμεσο περιβάλλον της. Μια τέτοια χώρα, αναφέρει ο Davutoglu, δεν θα πρέπει να θεωρείται ως μια χώρα «γέφυρα», ούτε ως μια χώρα «σύνορο», ούτε ως μια
συνηθισμένη χώρα που βρίσκεται στα όρια της Δύσης με τον Μουσουλμανικό Κόσμο.
Σε όρους περιοχών επιρροής, η Τουρκία είναι μία χώρα της Μέσης Ανατολής, του Καυκάσου, της Κεντρικής Ασίας, της Κασπίας, της Μεσογείου, του Περσικού Κόλπου και της Μαύρης Θάλασσας. «Η Τουρκία θα πρέπει να κάνει τον ρόλο της περιφερειακής χώρας τμήμα του παρελθόντος της και να καθορίσει μια νέα θέση: μία σύμφωνα με την οποία θα παρέχει ασφάλεια και σταθερότητα όχι μόνο για τον εαυτό της αλλά και για τους γείτονές της». Δηλαδή, η Τουρκία θα πρέπει να εγγυηθεί την δική της ασφάλεια λαμβάνοντας ενεργό ρόλο στην διαμόρφωση σταθερότητας και ασφάλειας στο
άμεσο περιβάλλον της...
Οι αρχές της νέας τουρκικής εξωτερικής πολιτικής
Για την επίτευξη των προαναφερθέντων γενικών στόχων, ο σύμβουλος του Τούρκου πρωθυπουργού έχει καθορίσει πέντε αρχές στην διαδικασία εφαρμογής της εξωτερικής πολιτικής. Κάποιες από αυτές αν και ίσως μας φανούν ως μη έχουσες επαφή με την τουρκική πραγματικότητα, αξίζει να τις δούμε.
1) Αν υπάρχει ανισορροπία μεταξύ ασφάλειας και δημοκρατίας σε μία χώρα, τότε θα είναι από δύσκολο έως αδύνατο να εγκαθιδρύσει σφαίρα επιρροής στον περίγυρό της. Η νομιμότητα ενός πολιτικού καθεστώτος προέρχεται από την ικανότητά του να παρέχει ασφάλεια στους πολίτες, χωρίς αυτό να αποβαίνει εις βάρος της ελευθερίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των πολιτών του...
Σύμφωνα με τον Α. Νταβούτογλου, η Τουρκία είναι σε θέση να παρέχει κοινωνικές ελευθερίες χωρίς να υποδαυλίζει την ασφάλειά της! Ως τέτοιο παράδειγμα επιτυχούς πολιτικής κουλτούρας αναφέρει τις στρατιωτικές επιχειρήσεις κατά του ΡΚΚ το 2007.
Η επιτυχία έγκειται στο ότι κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων, η ζωή συνεχίστηκε κανονικά στα μεγάλα αστικά κέντρα όπως η Κωνσταντινούπολη, η Άγκυρα, το Ντιγιάρμπακιρ ή το Βαν, οι κρατικές αρχές δεν χρειάστηκε να κηρύξουν κατάσταση έκτακτης ανάγκης, οι εκλογές δεν αναβλήθηκαν, τα αποτελέσματά τους δεν επηρέασαν αρνητικά την διαδικασία. Για τον A. Davutoglu η πιο σημαντική «μαλακή» ισχύς της Τουρκίας είναι η δημοκρατίας της !
2) Τα τελευταία 5 χρόνια η Τουρκία υλοποιεί επιτυχώς την πολιτική των μηδενικών προβλημάτων με τους γείτονές της. Με βάση αυτή τη λογική, επιτυχημένες θεωρούνται οι σχέσεις με την Γεωργία και την Συρία, καθώς υπάρχει μια πληθώρα κοινών αναπτυξιακών συνεργασιών και κατασκευών. Το ίδιο καλές θεωρούνται οι σχέσεις με την Βουλγαρία και το Ιράν. Τέλος, η κρίση που προσπάθησε να δημιουργήσει το ΡΚΚ, σύμφωνα πάντοτε με τον Ahmet Davutoglu, ξεπεράστηκε χάρη στην ικανότητα διαχείρισης της κρίσης και τις λεπτές τουρκικές διπλωματικές ικανότητες.
3) Στόχος της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής είναι να αναπτύξει σχέσεις με τις γειτονικές χώρες και όχι μόνο. Όπως προαναφέρθηκε, η Τουρκία εκλαμβάνεται, από τον ανώτατο σύμβουλο, ως μια χώρα των Βαλκανίων, του Καυκάσου, της Μέσης Ανατολής και της κεντρικής Ασίας. Για τον λόγο αυτό έχει αναλάβει άκρως ενεργητικές διπλωματικές πρωτοβουλίες σε όλους τους τομείς.
Πιο συγκεκριμένα, η τουρκική κυβέρνηση ανέλαβε διαμεσολαβητικό ρόλο μεταξύ Σουνιτών και Σιιτών στο Ιράκ, ενώ έστειλε στρατιωτική ειρηνευτική δύναμη στον Λίβανο. Ανέλαβε ενεργητική πολιτική, κρατώντας ίσες αποστάσεις στις εμπλεκόμενες πλευρές.
4) Το τουρκικό υπουργείο εξωτερικών προσπαθεί να είναι φορέας μιας πολυδιάστατης πολιτικής. Με άλλα λόγια η τουρκική διπλωματία έχει ως στόχο να διατηρεί καλές σχέσεις με τις μεγάλες δυνάμεις του διεθνούς συστήματος, ακόμα κι εκεί που φαίνεται ότι οι μεταξύ τους σχέσεις είναι σε κατάρρευση.
Όταν η Τουρκία αρνήθηκε στις αμερικανικές δυνάμεις να εισβάλουν στο Ιράκ μέσα από το έδαφός της, κάποιοι θεώρησαν ότι η σχέση τους θα έφτανε σε ένα τέλος. Παρ' όλα αυτά η συνεργασία συνεχίζεται σε πολύ καλό επίπεδο, τουλάχιστον επί προεδρείας Μπους. Αντίστοιχες περιπτώσεις υπήρξαν με την Γαλλία, και την στάση της ως προς την είσοδο της Τουρκίας στην Ε.Ε., αλλά και με την Ρωσία όσον αφορά τα συγκρουόμενα συμφέροντά τους στην περιοχή του Καυκάσου. Τέλος, ο Ahmet Davutoglu αναφέρει ότι η σχέσεις με την Ε.Ε. δεν διακόπηκαν, ούτε πάγωσαν όπως πολλοί φοβήθηκαν στην Τουρκία.
5) Η πέμπτη αρχή που δίνει ο Τούρκος σύμβουλος είναι η «ρυθμική διπλωματία». Καταβάλλεται μεγάλη, συντονισμένη και σοβαρή προσπάθεια να υπάρχει συνεχής παρουσία της χώρας στους
διεθνείς οργανισμούς και τις εξελίξεις. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Davutoglu, η Τουρκία είναι μέλος της Αφρικανικής Ένωσης, μετά το άνοιγμα στην μαύρη ήπειρο το 2005, έχει προσκληθεί δύο φορές στον Αραβικό Σύνδεσμο σε επίπεδο πρωθυπουργών αλλά και υπουργών εξωτερικών. Ακόμη, υπογράφηκε στην Κωνσταντινούπολη συμφωνία θεσμοθέτησης των σχέσεων με τις Αραβικές χώρες που συνορεύουν με το Ιράκ, λειτουργώντας ταυτόχρονα και ως φόρουμ. Άλλες διπλωματικές πρωτοβουλίες περιλαμβάνουν την διοργανωθείσα στην Τουρκία σύνοδο των 50 λιγότερο ανεπτυγμένων κρατών, την συνάντηση μεταξύ του Solana και του Larijani προκειμένου να συζητήσουν το πυρηνικό ζήτημα του Ιράν, το άνοιγμα διαύλου επικοινωνίας μεταξύ Πακιστάν και Αφγανιστάν, την συνάντηση στην Τουρκία του προέδρου Karzai και του προέδρου Musharraf, την συνάντηση Abbas και Peres.
Η ιδιωτική πρωτοβουλία
Σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη της Τουρκίας ως δρώντα διεθνούς εμβέλειας, μέσα από τους διεθνείς οργανισμούς/θεσμούς, διαδραματίζει η ιδιωτική πρωτοβουλία, η οποία είναι μέρος της εθνικής εξωτερικής πολιτικής. Δηλαδή, οι επιχειρήσεις, οι διάφορες οργανώσεις, η κοινωνία των πολιτών και άλλοι θεσμοί του τουρκικού κράτους, λειτουργούν υπό ενιαίο πλαίσιο.
Σύμφωνα με τα όσα αναφέρει ο Ahmet Davutoglu, η Τουρκική Συνομοσπονδία Επιχειρηματιών και Βιομηχάνων (TUSKON) διοργανώνει την Αφρικανική Σύνοδο σύμφωνα με την πολιτική του
τουρκικού υπουργείου εξωτερικών για την Αφρική, φέρνοντας υπουργούς των κρατών αυτών στην Τουρκία. Η Ένωση Επιχειρηματιών και Βιομηχάνων (TUSIAD) διοργανώνει δραστηριότητες στήριξης της υποψηφιότητας της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η Ανεξάρτητη Ένωση Βιομηχάνων και επιχειρηματιών (MUSIAD) δίνει μεγάλη έμφαση στην διοργάνωση επιχειρηματικών δραστηριοτήτων στην περιοχή του Περσικού Κόλπου, φέρνοντας κοντά βασικούς δρώντες της παγκόσμιας οικονομίας. Αντίστοιχες ήταν και οι πρωτοβουλίες της κοινωνίας των πολιτών στην περίπτωση των σεισμών του Πακιστάν και του τσουνάμι στον Ινδικό Ωκεανό.
Μέση Ανατολή
Η Τουρκία κινείται δυναμικά στον χώρο της Μέσης Ανατολής, λαμβάνοντας σημαντικές πρωτοβουλίες, γεφύρωσης των διαφορών, ιδιαίτερα στο ζήτημα του Ιράκ, ειδικά με την διοργάνωση της δεύτερης συνάντησης των όμορων κρατών, στην Κωνσταντινούπολη τον Μάιο του 2007. Γενικότερα, για την βαθύτερη εδραίωση της πολιτική της θέσης στην Μέση Ανατολή, ο A. Davutoglu θεωρεί τέσσερις βασικές αρχές στις οποίες πρέπει να βασιστεί η Τουρκία. Πρώτη είναι η ύπαρξη ενός συλλογικού (περιφερειακό) συστήματος ασφαλείας. Δεύτερη αρχή είναι να δοθεί βάση στον διάλογο ως μέσω χειρισμού κρίσεων και προς αυτή την κατεύθυνση συμβαδίζουν οι μέχρι τώρα πρωτοβουλίες της. Τρίτη η οικονομική αλληλεξάρτηση και τέταρτη η πολιτιστική συνύπαρξη. Η τελευταία αρχή έχει να κάνει με το μέλλον του Ιράκ, το οποίο θεωρεί ο A. Davutoglu ότι πρέπει να παραμείνει ενιαίο, με όλες τις εθνικές και θρησκευτικές ομάδες να ζουν αρμονικά σ' ένα ενιαίο κράτος.
Σχέσεις με τις ΗΠΑ
Βασιζόμενος σε κλασικές αρχές της γεωπολιτικής, ο Davutoglu αναγνωρίζει ότι οι ΗΠΑ έχουν ανάγκη από ισχυρές ναυτικές δυνάμεις (A. Mahan) και από ισχυρές συμμαχίες. Στο δεύτερο σκέλος, ο Τούρκος σύμβουλος, θεωρεί ότι η Τουρκία σαν «κεντρική» χώρα χρειάζεται το στρατηγικό βάρος μια ηπειρωτικής υπερδύναμης και αντίστοιχα οι ΗΠΑ έχουν ανάγκη από κεντρικούς δρώντες όπως η Τουρκία. Τα συμφέροντά τους θα είναι αντικρουόμενα, αλλά σε αυτή τη περίπτωση θα πρέπει να δίνουν έμφαση στην συνεργασία και όχι στις διαφωνίες.
Ενεργειακή ασφάλεια
Στην εποχή των αγωγών και βρισκόμενη σε κομβικό σημείο, η Τουρκία προσπαθεί να εκμεταλλευτεί την γεωγραφική της θέση στον ενεργειακό χάρτη. Ο A. Davutoglu εκφράζει την στεναχώρια του για το γεγονός ότι αρκετοί στην Ευρωπαϊκή Ένωση θεωρούν (κατά τα γραφόμενά του) ότι η Τουρκία και οι πολίτες της δεν είναι Ευρωπαίοι αλλά η γεωγραφική θέση της χώρας του είναι πάντοτε ελεύθερη προς ευρωπαϊκή χρήση. Θεωρεί ακόμη ότι είναι μεγάλη αντίφαση το ότι οι χώρες που είναι άκρως αντίθετες στην ολοκλήρωση της Τουρκίας στην Ε.Ε., είναι αυτές οι οποίες διατηρούν υψηλές προσδοκίες για τα ενεργειακά προγράμματα. Σημαντική είναι η διαπίστωση που κάνει ο σύμβουλος του Erdogan για το μέλλον των ευρωτουρκικών σχέσεων. Συγκεκριμένα σε συνέχεια των παραπάνω αναφέρει: «Η Ε.Ε. θα το κατανοήσει αυτό το γεγονός ποια στιγμή. Η Τουρκία περιμένει υπομονετικά την Ε.Ε. να εκτιμήσει την αναντικατάστατη θέση της σε σχέση με την ενεργειακή ασφάλεια, την πολιτιστική πολιτική και τις διακομεταμιστικές οδούς. Όταν κατανοήσουν την αξία της Τουρκίας σε αυτά τα ζητήματα, θα συνειδητοποιήσουν ότι η παγκόσμια ισχύς της Ε.Ε. μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσω της πλήρους ολοκλήρωσης της Τουρκίας στην Ευρώπη.»
Από την άλλη πλευρά, ο A. Davutoglu θεωρεί ότι πρέπει να υπάρξει συνέχεια των εσωτερικών μεταρρυθμίσεων ώστε η χώρα να παραμείνει σε ενταξιακή πορεία. Στόχος ήταν η ολοκλήρωσή τους το 2013. Αυτό, όμως, δεν καθίσταται εφικτό λόγω απρόβλεπτων καταστάσεων, όπως η έξαρση της «τρομοκρατίας»-ΡΚΚ και οι προεδρικές εκλογές με τα γεγονότα που τις συνόδευσαν. Δεύτερη είναι η συνέχιση της συνεργασίας σε «τεχνικά» θέματα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κεφάλαια ένταξης που έχει θέσει. Το κυριότερο πρόβλημα-εμπόδιο είναι το Συμβούλιο της Ευρώπης και το γεγονός ότι πολλές χώρες προσπαθούν να εκμεταλλευτούν τις τουρκικές αδυναμίες. Σημαντικό στοιχείο, γι' αυτόν, είναι να υπάρξει ένα στρατηγικό σχέδιο που να εγγυάται το μέλλον της Τουρκίας στην Ευρώπη. Για τον λόγο αυτό θεωρεί ότι η Τουρκία δεν γίνεται να απαιτεί ένταξη από θέση αναμονής έξω από την πόρτα της Ε.Ε. Θα πρέπει να υπάρξουν διπλωματικές πρωτοβουλίες για να προετοιμάσουν το έδαφος και να δημιουργήσουν την κατάλληλη ψυχολογική ατμόσφαιρα επίτευξης αυτού του στόχου.
Κυπριακό
Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στις θέσεις του για το Κυπριακό. Θέση του είναι ότι η Έκθεση Προόδου εμπεριέχει αποπροσανατολιστικές απόψεις για την Κύπρο. Καμία ειρήνευση δεν θα υπάρξει στην Κύπρο υπό τις υπάρχουσες συνθήκες (2008). Οι ελληνοκύπριοι το γνωρίζουν και περιχαρακώνουν την θέση τους εντός της Ε.Ε. Λύσεις για το τέλμα στο οποίο βρίσκεται η Τουρκία, είναι η κεφαλαιοποίηση στην γεωστρατηγική της θέση και η αύξηση των συναλλαγών του ψευδοκράτους με άλλες χώρες ώστε να ενσωματωθεί στο διεθνές σύστημα. Ειδικά για την τελευταία περίπτωση υπήρξαν τέσσερα θετικά γεγονότα, α) η αντιπροσώπευση των Τουρκοκυπρίων στο Συμβούλιο της Ευρώπης, β) το άνοιγμα εμπορικών γραφείων στις χώρες του Κόλπου, γ) η ακτοπλοϊκή σύνδεση των κατεχομένων εδαφών με την Συρία και δ) οι επίσημες επισκέψεις (σ.σ. αναφέρεται στην υποδοχή του Αλί Ταλάτ στο Πακιστάν, ως αρχηγού κράτους...). Μελλοντικά πιστεύει ότι ίσως γίνει αναγκαίο να πείσει κανείς την «Κατεχόμενη Κύπρο» να ενωθεί με τα ελεύθερα εδάφη της Κυπριακής Δημοκρατίας, καθώς το επίπεδο διαβίωσης και οικονομικής ανάπτυξης των κατεχομένων θα έχει φτάσει το αντίστοιχο των ελεύθερων περιοχών...
Σχόλια - Παρατηρήσεις
Η Τουρκία προσπαθεί να γίνει ισχυρότερη όντας πιο ενεργή στις περιφερειακές εξελίξεις. Την ισχύ της αυτή την εξαργυρώνει στις διμερείς της σχέσεις με άλλες χώρες, ιδιαίτερα με τις ευρωπαϊκές, τις ΗΠΑ και την Ρωσία, προσπαθώντας να αποκομίσει όσο το δυνατόν περισσότερα ανταλλάγματα. Η αύξηση της ισχύος της, της επιτρέπει να αντιδρά έντονα όταν θεωρεί ότι θίγονται τα συμφέροντά της, από τις πολιτικές των μεγάλων δυνάμεων. Η δε θεωρία του «στρατηγικού βάθους», φαίνεται στις γενικές τις αρχές να είναι μια μορφή «νεο-οθωμανικού» ηγεμονισμού. Το ζήτημα του Ιράκ απασχολεί σοβαρά την Τουρκία, λόγω του φόβου δημιουργίας ανεξάρτητου κουρδικού κράτους στα σύνορά της. Οι πρωτοβουλίες για διατήρηση της εδαφικής και κοινωνικής συνοχής του Ιράκ λειτουργούν ως αντίβαρο στην στρατηγική του ΡΚΚ, ιδιαίτερα για το ζήτημα του Κιρκούκ. Βασικός στόχος της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής στο ζήτημα αυτό είναι να έχει την συγκατάθεση όλων των γειτονικών κρατών για τις επιλογές της κατά του ΡΚΚ, δίνοντας σε όλους να καταλάβουν ότι πρέπει να διαλέξουν ανάμεσα στην κουρδική οργάνωση και την Τουρκία και ότι τελικά το συμφέρον τους είναι με αυτήν και όχι με τους Κούρδους αντάρτες.
Οι πρωτοβουλίες της TUSIAD για την παροχή «υπηρεσιών» lobbying στην τουρκική υποψηφιότητα στην Ευρωπαϊκή Ένωση και τα όσα ανέφερε ο A. Davutoglu για την κρίση που πέρασαν, χωρίς «ευτυχώς» να διακοπούν οι σχέσεις Τουρκίας-Ε.Ε., δείχνει ότι η Τουρκία ενδιαφέρεται πολύ σοβαρά για την ένταξή της στην Ε.Ε. αν και το επιθυμεί με τους δικούς της όρους, κάτι που θα γίνει μόνο αν είναι αρκετά ισχυρή ώστε να πιέσει όσο το δυνατόν περισσότερο.
Η καθαυτή αντίδραση του Τούρκου πρωθυπουργού είναι απλά το κλασικό ανατολίτικο modus operandi, το οποίο μπορεί να λειτουργεί (εν μέρει ή εξ ολοκλήρου) κατά της Ελλάδας, αλλά σε ευρωπαϊκό επίπεδο θεωρείται απλά απαράδεκτο και πιθανόν αστείο. Εξάλλου, πιο εύκολα μπορεί να επηρεάσει μια χώρα τις «μεγάλες δυνάμεις» στα πλαίσια ενός οργανισμού ή ενός συστήματος συλλογικής ασφάλειας, παρά μόνη της.
Ενώ κατά καιρούς βλέπουμε επιχειρηματίες να συνοδεύουν τον πρωθυπουργό, τον πρόεδρο της Δημοκρατίας στις επισκέψεις τους σε ξένες χώρες, από εκεί και πέρα δεν είμαστε απόλυτα πεπεισμένοι ότι η δραστηριοποίηση των ελληνικών επιχειρήσεων (ιδιαίτερα των μεγάλων επιχειρήσεων), γίνεται με όρους ή έστω και με όρους εξωτερικής πολιτικής. Η αδυναμία να προσφέρουν κάτι πρακτικό στα εθνικά συμφέροντα φάνηκε στην περίπτωση των Σκοπίων, όπου είμαστε από τους μεγαλύτερους επενδυτές, αλλά ως συντελεστής ισχύος δεν μπόρεσε να εξαργυρωθεί την κρίσιμη στιγμή.
Αυτό ήταν και απάντηση σε όσους ονειροβατούσαν πιστεύοντας ότι θα «καταλάβουμε» οικονομικά τα Σκόπια. Αντιθέτως, οι προοπτικές συνεργασίας με την Ρωσία ή την Κίνα, όπως διαμορφώθηκαν τον τελευταίο χρόνο, έχουν την δυναμική να προσφέρουν αν και ουσιαστικά είναι αποτέλεσμα της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής. Πρακτικά, όμως, κινούνται στο πεδίο της κρατικής και όχι της ιδιωτικής πρωτοβουλίας. Αυτό που αποκαλούμε κοινωνία των πολιτών στην Ελλάδα, φαίνεται ότι δεν έχει καμία σχέση με την αντίστοιχη της Τουρκίας. Με απλά λόγια η κοινωνία των πολιτών στην Ελλάδα κινείται με βάση πανανθρώπινες αξίες, ενώ στην Τουρκία οι αξίες αυτές είναι μανδύας έμμεσης διείσδυσης της εξωτερικής πολιτικής. Η «διπλωματία των σεισμών» είναι ένα κοινό σε όλους μας παράδειγμα. Πιο απλά αυτό ονομάζεται ΨΕΠ - Ψυχολογική Επιχείρηση...
Είναι δύσκολο να μην γίνουν συγκρίσεις στο μυαλό μας, για το πόσο ενεργή είναι η ελληνική εξωτερική πολιτική και πως επιδιώκει τα συμφέροντά της. Τίθενται διάφορα ερωτήματα, όπως γιατί δεν χαράζουμε ξεκάθαρες «κόκκινες» γραμμές σε σχέση με τις τουρκικές επιδιώξεις εις βάρος μας; Αν έχουμε ξεκάθαρες γραμμές, γιατί τώρα που αυτές παραβιάζονται γινόμαστε πιο ελαστικοί στην υπεράσπισή τους; Είναι μέρος της «πάγιας», τα τελευταία χρόνια, θέσης της χώρας μας ή υπάρχουν σημαντικά, άγνωστα σ' εμάς τους πολίτες, ζητήματα που μας οδηγούν σε ελαστικότητα υπεράσπισης της εδαφικής μας ακεραιότητας; Γιατί δείχνουμε ελαστικότητα στην επιθετικότητά της και δεν «εκβιάζουμε» ξεκάθαρα ή δεν μπλοφάρουμε με τα διπλωματικά μας ατού, παρά μόνο θεωρούμε ότι όπως και να έχει η Τουρκία πρέπει να γίνει μέλος της Ε.Ε.; Γιατί προεξοφλούμε ότι αν μπει στην Ένωση θα λυθούν τα προβλήματά μας; Θα χρησιμοποιήσουμε ως διπλωματικό μέσο πίεσης την μαρτυρία του Αττίλα Ολγκάτς ή θα αφήσουμε την Κύπρο να χειριστεί μόνη της το ζήτημα...; Σε οικονομικό επίπεδο ποιες είναι οι ελληνικές προσπάθειες σύμπραξης της ιδιωτικής πρωτοβουλίας με τις αντίστοιχες διπλωματικές μας προσπάθειες, δηλαδή τι αποδίδουν οι συμφωνίες συνεργασίας που υπογράφουμε με διάφορα κράτη και πως βοηθούν οι ιδιωτικές επενδύσεις στο εξωτερικό την εξωτερική μας πολιτική; Μπόρεσε όντως η ιδιωτική πρωτοβουλία να προσφέρει κάτι στην περίπτωση των Σκοπίων; Αυτά και άλλα πολλά ερωτήματα πρέπει να απαντώνται ώστε να γίνονται ορατές και ποσοτικά ή ποιοτικά κατανοητές, οι προσπάθειες της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής, ειδικά όσον αφορά την κύρια απειλή, όπως αυτή προέρχεται από την Τουρκία.
Γενικά συμπεράσματα
Είναι δύσκολο να περιμένουμε μεταβολή της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής. Απεναντίας, η Τουρκία δείχνει ότι θα επιδιώκει όλο και πιο ανεξάρτητα και «έντονα» τα συμφέροντά της. Είναι έτοιμη να χρησιμοποιήσει όλες τις μορφές ισχύος που διαθέτει και ιδιαίτερα την στρατιωτική, για να πετύχει τους στόχους της. Από την άλλη πλευρά, αυτό σημαίνει ότι έχει κάτι να χάσει. Ένα από αυτά είναι η ευρωπαϊκή της πορεία, η οποία εξαρτάται από την Ελλάδα και την Κύπρο. Έχουμε τη δυνατότητα να πιέσουμε την Τουρκία και να αναλάβουμε πρωτοβουλίες στα Βαλκάνια, την Μέση Ανατολή, την Αφρική, τον Καύκασο και την Ασία. Η Ελλάδα θα πρέπει να ανοίξει τα μάτια της και να αναλάβει ακόμα πιο ενεργές πρωτοβουλίες σε όλους τους τομείς. Να μην περιορίζει τις δυνατότητες συνεργασίας σε υποκαταστήματα τραπεζών, σούπερ μάρκετ και αποκρατικοποιήσεων με ξένους επενδυτές. Σαν χώρα έχουμε πολλές δυνατότητες και αξιέπαινα δείγματά τους βλέπουμε τα τελευταία χρόνια. Αυτό που απαιτείται είναι να αφήσουμε την μικροπολιτική εσωστρέφεια, τα όποια ιδεολογικά εμπόδια, την αναξιοκρατία και να ξεκαθαρίσουμε τι θέλουμε, ποιο είναι το σύγχρονο πολιτιστικό, οικονομικό και πολιτικό προϊόν που μπορούμε να προσφέρουμε στις σύγχρονες διεθνείς σχέσεις, ιδιαίτερα σε περιφερειακό επίπεδο.
Ποιος είναι ο Ahmet Davutoglu
Εργάστηκε στο πανεπιστήμιο του Μαρμαρά, διετέλεσε πρόεδρος του τμήματος Διεθνών Σχέσεων στο πανεπιστήμιο Beykent της Κωνσταντινούπολης και δίδαξε ως αναπληρωτής καθηγητής στο Ισλαμικό Πανεπιστήμιο της Μαλαισίας. Το 2002 του απονεμήθηκε ο τίτλος του πρέσβη, από τον πρόεδρο της δημοκρατίας Ahmet Necdet Sezer και τον πρωθυπουργό Tayip Erdogan, και η θέση του συμβούλου του πρωθυπουργού για διεθνή ζητήματα. Ισλαμιστής στην ιδεολογία του, ήταν αυτός ακριβώς που χρειαζόταν ο ισλαμιστής πρωθυπουργός Tayip Erdogan.
Η θεωρία του «στρατηγικού βάθους»
Η αντίληψη περί Στρατηγικού Βάθους είχε εκφραστεί από τον A. Davutoglu μέσα από το ομώνυμο βιβλίο του το οποίο εκδόθηκε το 2001. Η κύρια θέση του έργου του είναι ότι η αξία ενός έθνους στη διεθνή πολιτική εξάγεται από την γεωστρατηγική του θέση και το ιστορικό βάθος. Σύμφωνα με αυτό, η θέση της Τουρκίας είναι σημαίνουσα, διότι γεωπολιτικά, μεταξύ άλλων, ελέγχει τα Στενά του Βοσπόρου και πολιτισμικά αποτελεί τη συνέχεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ειδικά για το τελευταίο στοιχείο, ο Davutoglu τονίζει τις σχέσεις της Τουρκίας με τα Βαλκάνια, την Μέση Ανατολή και την Κεντρική Ασία και θεωρεί ότι η Τουρκία, λόγω του ότι είναι κληρονόμος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, έχει τη δυναμική να γίνει μια μουσουλμανική περιφερειακή δύναμη. Με την στρατηγική αυτή, γίνεται μια προσπάθεια να εξισορροπηθεί η εξάρτηση της χώρας από την Δύση, μέσω της δημιουργίας συμμαχιών που θα διατηρήσουν μια ισορροπία ισχύος στην περιοχή, με την Τουρκία να έχει την κυρίαρχη θέση σε περιφερειακό και κατ' επέκταση σε παγκόσμιο επίπεδο.
Η αξιολόγηση
Το βιβλίο του καθηγητή Ahmet Davutoglu κυκλοφόρησε μόνο στα τουρκικά, όπως και το σχετικό άρθρο. Εν τούτοις, κυκλοφόρησε το 2008, στα αγγλικά, στην επιθεώρηση Turkey Insight (Vol.10, No.1, 2008) κείμενό του, που αποτελεί αξιολόγηση στην θεωρία του Στρατηγικού Βάθους για το έτος 2007. Πιο συγκεκριμένα, η Τουρκία ορίζεται ως μια «κεντρική» (γεωπολιτικά) χώρα, με πολλαπλές περιφερειακές ταυτότητες, καθότι κατέχει κυρίαρχη θέση μεταξύ Ασίας και Ευρώπης, ενώ βρίσκεται δίπλα στην Αφρική διαμέσου της Ανατολικής Μεσογείου. Αυτά τα χαρακτηριστικά δίνουν στην Τουρκία τη δυνατότητα να ελίσσεται μεταξύ όλων αυτών των περιοχών, έχοντας περιοχές επιρροής στο άμεσο περιβάλλον της. Μια τέτοια χώρα, αναφέρει ο Davutoglu, δεν θα πρέπει να θεωρείται ως μια χώρα «γέφυρα», ούτε ως μια χώρα «σύνορο», ούτε ως μια
συνηθισμένη χώρα που βρίσκεται στα όρια της Δύσης με τον Μουσουλμανικό Κόσμο.
Σε όρους περιοχών επιρροής, η Τουρκία είναι μία χώρα της Μέσης Ανατολής, του Καυκάσου, της Κεντρικής Ασίας, της Κασπίας, της Μεσογείου, του Περσικού Κόλπου και της Μαύρης Θάλασσας. «Η Τουρκία θα πρέπει να κάνει τον ρόλο της περιφερειακής χώρας τμήμα του παρελθόντος της και να καθορίσει μια νέα θέση: μία σύμφωνα με την οποία θα παρέχει ασφάλεια και σταθερότητα όχι μόνο για τον εαυτό της αλλά και για τους γείτονές της». Δηλαδή, η Τουρκία θα πρέπει να εγγυηθεί την δική της ασφάλεια λαμβάνοντας ενεργό ρόλο στην διαμόρφωση σταθερότητας και ασφάλειας στο
άμεσο περιβάλλον της...
Οι αρχές της νέας τουρκικής εξωτερικής πολιτικής
Για την επίτευξη των προαναφερθέντων γενικών στόχων, ο σύμβουλος του Τούρκου πρωθυπουργού έχει καθορίσει πέντε αρχές στην διαδικασία εφαρμογής της εξωτερικής πολιτικής. Κάποιες από αυτές αν και ίσως μας φανούν ως μη έχουσες επαφή με την τουρκική πραγματικότητα, αξίζει να τις δούμε.
1) Αν υπάρχει ανισορροπία μεταξύ ασφάλειας και δημοκρατίας σε μία χώρα, τότε θα είναι από δύσκολο έως αδύνατο να εγκαθιδρύσει σφαίρα επιρροής στον περίγυρό της. Η νομιμότητα ενός πολιτικού καθεστώτος προέρχεται από την ικανότητά του να παρέχει ασφάλεια στους πολίτες, χωρίς αυτό να αποβαίνει εις βάρος της ελευθερίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των πολιτών του...
Σύμφωνα με τον Α. Νταβούτογλου, η Τουρκία είναι σε θέση να παρέχει κοινωνικές ελευθερίες χωρίς να υποδαυλίζει την ασφάλειά της! Ως τέτοιο παράδειγμα επιτυχούς πολιτικής κουλτούρας αναφέρει τις στρατιωτικές επιχειρήσεις κατά του ΡΚΚ το 2007.
Η επιτυχία έγκειται στο ότι κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων, η ζωή συνεχίστηκε κανονικά στα μεγάλα αστικά κέντρα όπως η Κωνσταντινούπολη, η Άγκυρα, το Ντιγιάρμπακιρ ή το Βαν, οι κρατικές αρχές δεν χρειάστηκε να κηρύξουν κατάσταση έκτακτης ανάγκης, οι εκλογές δεν αναβλήθηκαν, τα αποτελέσματά τους δεν επηρέασαν αρνητικά την διαδικασία. Για τον A. Davutoglu η πιο σημαντική «μαλακή» ισχύς της Τουρκίας είναι η δημοκρατίας της !
2) Τα τελευταία 5 χρόνια η Τουρκία υλοποιεί επιτυχώς την πολιτική των μηδενικών προβλημάτων με τους γείτονές της. Με βάση αυτή τη λογική, επιτυχημένες θεωρούνται οι σχέσεις με την Γεωργία και την Συρία, καθώς υπάρχει μια πληθώρα κοινών αναπτυξιακών συνεργασιών και κατασκευών. Το ίδιο καλές θεωρούνται οι σχέσεις με την Βουλγαρία και το Ιράν. Τέλος, η κρίση που προσπάθησε να δημιουργήσει το ΡΚΚ, σύμφωνα πάντοτε με τον Ahmet Davutoglu, ξεπεράστηκε χάρη στην ικανότητα διαχείρισης της κρίσης και τις λεπτές τουρκικές διπλωματικές ικανότητες.
3) Στόχος της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής είναι να αναπτύξει σχέσεις με τις γειτονικές χώρες και όχι μόνο. Όπως προαναφέρθηκε, η Τουρκία εκλαμβάνεται, από τον ανώτατο σύμβουλο, ως μια χώρα των Βαλκανίων, του Καυκάσου, της Μέσης Ανατολής και της κεντρικής Ασίας. Για τον λόγο αυτό έχει αναλάβει άκρως ενεργητικές διπλωματικές πρωτοβουλίες σε όλους τους τομείς.
Πιο συγκεκριμένα, η τουρκική κυβέρνηση ανέλαβε διαμεσολαβητικό ρόλο μεταξύ Σουνιτών και Σιιτών στο Ιράκ, ενώ έστειλε στρατιωτική ειρηνευτική δύναμη στον Λίβανο. Ανέλαβε ενεργητική πολιτική, κρατώντας ίσες αποστάσεις στις εμπλεκόμενες πλευρές.
4) Το τουρκικό υπουργείο εξωτερικών προσπαθεί να είναι φορέας μιας πολυδιάστατης πολιτικής. Με άλλα λόγια η τουρκική διπλωματία έχει ως στόχο να διατηρεί καλές σχέσεις με τις μεγάλες δυνάμεις του διεθνούς συστήματος, ακόμα κι εκεί που φαίνεται ότι οι μεταξύ τους σχέσεις είναι σε κατάρρευση.
Όταν η Τουρκία αρνήθηκε στις αμερικανικές δυνάμεις να εισβάλουν στο Ιράκ μέσα από το έδαφός της, κάποιοι θεώρησαν ότι η σχέση τους θα έφτανε σε ένα τέλος. Παρ' όλα αυτά η συνεργασία συνεχίζεται σε πολύ καλό επίπεδο, τουλάχιστον επί προεδρείας Μπους. Αντίστοιχες περιπτώσεις υπήρξαν με την Γαλλία, και την στάση της ως προς την είσοδο της Τουρκίας στην Ε.Ε., αλλά και με την Ρωσία όσον αφορά τα συγκρουόμενα συμφέροντά τους στην περιοχή του Καυκάσου. Τέλος, ο Ahmet Davutoglu αναφέρει ότι η σχέσεις με την Ε.Ε. δεν διακόπηκαν, ούτε πάγωσαν όπως πολλοί φοβήθηκαν στην Τουρκία.
5) Η πέμπτη αρχή που δίνει ο Τούρκος σύμβουλος είναι η «ρυθμική διπλωματία». Καταβάλλεται μεγάλη, συντονισμένη και σοβαρή προσπάθεια να υπάρχει συνεχής παρουσία της χώρας στους
διεθνείς οργανισμούς και τις εξελίξεις. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Davutoglu, η Τουρκία είναι μέλος της Αφρικανικής Ένωσης, μετά το άνοιγμα στην μαύρη ήπειρο το 2005, έχει προσκληθεί δύο φορές στον Αραβικό Σύνδεσμο σε επίπεδο πρωθυπουργών αλλά και υπουργών εξωτερικών. Ακόμη, υπογράφηκε στην Κωνσταντινούπολη συμφωνία θεσμοθέτησης των σχέσεων με τις Αραβικές χώρες που συνορεύουν με το Ιράκ, λειτουργώντας ταυτόχρονα και ως φόρουμ. Άλλες διπλωματικές πρωτοβουλίες περιλαμβάνουν την διοργανωθείσα στην Τουρκία σύνοδο των 50 λιγότερο ανεπτυγμένων κρατών, την συνάντηση μεταξύ του Solana και του Larijani προκειμένου να συζητήσουν το πυρηνικό ζήτημα του Ιράν, το άνοιγμα διαύλου επικοινωνίας μεταξύ Πακιστάν και Αφγανιστάν, την συνάντηση στην Τουρκία του προέδρου Karzai και του προέδρου Musharraf, την συνάντηση Abbas και Peres.
Η ιδιωτική πρωτοβουλία
Σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη της Τουρκίας ως δρώντα διεθνούς εμβέλειας, μέσα από τους διεθνείς οργανισμούς/θεσμούς, διαδραματίζει η ιδιωτική πρωτοβουλία, η οποία είναι μέρος της εθνικής εξωτερικής πολιτικής. Δηλαδή, οι επιχειρήσεις, οι διάφορες οργανώσεις, η κοινωνία των πολιτών και άλλοι θεσμοί του τουρκικού κράτους, λειτουργούν υπό ενιαίο πλαίσιο.
Σύμφωνα με τα όσα αναφέρει ο Ahmet Davutoglu, η Τουρκική Συνομοσπονδία Επιχειρηματιών και Βιομηχάνων (TUSKON) διοργανώνει την Αφρικανική Σύνοδο σύμφωνα με την πολιτική του
τουρκικού υπουργείου εξωτερικών για την Αφρική, φέρνοντας υπουργούς των κρατών αυτών στην Τουρκία. Η Ένωση Επιχειρηματιών και Βιομηχάνων (TUSIAD) διοργανώνει δραστηριότητες στήριξης της υποψηφιότητας της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η Ανεξάρτητη Ένωση Βιομηχάνων και επιχειρηματιών (MUSIAD) δίνει μεγάλη έμφαση στην διοργάνωση επιχειρηματικών δραστηριοτήτων στην περιοχή του Περσικού Κόλπου, φέρνοντας κοντά βασικούς δρώντες της παγκόσμιας οικονομίας. Αντίστοιχες ήταν και οι πρωτοβουλίες της κοινωνίας των πολιτών στην περίπτωση των σεισμών του Πακιστάν και του τσουνάμι στον Ινδικό Ωκεανό.
Μέση Ανατολή
Η Τουρκία κινείται δυναμικά στον χώρο της Μέσης Ανατολής, λαμβάνοντας σημαντικές πρωτοβουλίες, γεφύρωσης των διαφορών, ιδιαίτερα στο ζήτημα του Ιράκ, ειδικά με την διοργάνωση της δεύτερης συνάντησης των όμορων κρατών, στην Κωνσταντινούπολη τον Μάιο του 2007. Γενικότερα, για την βαθύτερη εδραίωση της πολιτική της θέσης στην Μέση Ανατολή, ο A. Davutoglu θεωρεί τέσσερις βασικές αρχές στις οποίες πρέπει να βασιστεί η Τουρκία. Πρώτη είναι η ύπαρξη ενός συλλογικού (περιφερειακό) συστήματος ασφαλείας. Δεύτερη αρχή είναι να δοθεί βάση στον διάλογο ως μέσω χειρισμού κρίσεων και προς αυτή την κατεύθυνση συμβαδίζουν οι μέχρι τώρα πρωτοβουλίες της. Τρίτη η οικονομική αλληλεξάρτηση και τέταρτη η πολιτιστική συνύπαρξη. Η τελευταία αρχή έχει να κάνει με το μέλλον του Ιράκ, το οποίο θεωρεί ο A. Davutoglu ότι πρέπει να παραμείνει ενιαίο, με όλες τις εθνικές και θρησκευτικές ομάδες να ζουν αρμονικά σ' ένα ενιαίο κράτος.
Σχέσεις με τις ΗΠΑ
Βασιζόμενος σε κλασικές αρχές της γεωπολιτικής, ο Davutoglu αναγνωρίζει ότι οι ΗΠΑ έχουν ανάγκη από ισχυρές ναυτικές δυνάμεις (A. Mahan) και από ισχυρές συμμαχίες. Στο δεύτερο σκέλος, ο Τούρκος σύμβουλος, θεωρεί ότι η Τουρκία σαν «κεντρική» χώρα χρειάζεται το στρατηγικό βάρος μια ηπειρωτικής υπερδύναμης και αντίστοιχα οι ΗΠΑ έχουν ανάγκη από κεντρικούς δρώντες όπως η Τουρκία. Τα συμφέροντά τους θα είναι αντικρουόμενα, αλλά σε αυτή τη περίπτωση θα πρέπει να δίνουν έμφαση στην συνεργασία και όχι στις διαφωνίες.
Ενεργειακή ασφάλεια
Στην εποχή των αγωγών και βρισκόμενη σε κομβικό σημείο, η Τουρκία προσπαθεί να εκμεταλλευτεί την γεωγραφική της θέση στον ενεργειακό χάρτη. Ο A. Davutoglu εκφράζει την στεναχώρια του για το γεγονός ότι αρκετοί στην Ευρωπαϊκή Ένωση θεωρούν (κατά τα γραφόμενά του) ότι η Τουρκία και οι πολίτες της δεν είναι Ευρωπαίοι αλλά η γεωγραφική θέση της χώρας του είναι πάντοτε ελεύθερη προς ευρωπαϊκή χρήση. Θεωρεί ακόμη ότι είναι μεγάλη αντίφαση το ότι οι χώρες που είναι άκρως αντίθετες στην ολοκλήρωση της Τουρκίας στην Ε.Ε., είναι αυτές οι οποίες διατηρούν υψηλές προσδοκίες για τα ενεργειακά προγράμματα. Σημαντική είναι η διαπίστωση που κάνει ο σύμβουλος του Erdogan για το μέλλον των ευρωτουρκικών σχέσεων. Συγκεκριμένα σε συνέχεια των παραπάνω αναφέρει: «Η Ε.Ε. θα το κατανοήσει αυτό το γεγονός ποια στιγμή. Η Τουρκία περιμένει υπομονετικά την Ε.Ε. να εκτιμήσει την αναντικατάστατη θέση της σε σχέση με την ενεργειακή ασφάλεια, την πολιτιστική πολιτική και τις διακομεταμιστικές οδούς. Όταν κατανοήσουν την αξία της Τουρκίας σε αυτά τα ζητήματα, θα συνειδητοποιήσουν ότι η παγκόσμια ισχύς της Ε.Ε. μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσω της πλήρους ολοκλήρωσης της Τουρκίας στην Ευρώπη.»
Από την άλλη πλευρά, ο A. Davutoglu θεωρεί ότι πρέπει να υπάρξει συνέχεια των εσωτερικών μεταρρυθμίσεων ώστε η χώρα να παραμείνει σε ενταξιακή πορεία. Στόχος ήταν η ολοκλήρωσή τους το 2013. Αυτό, όμως, δεν καθίσταται εφικτό λόγω απρόβλεπτων καταστάσεων, όπως η έξαρση της «τρομοκρατίας»-ΡΚΚ και οι προεδρικές εκλογές με τα γεγονότα που τις συνόδευσαν. Δεύτερη είναι η συνέχιση της συνεργασίας σε «τεχνικά» θέματα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κεφάλαια ένταξης που έχει θέσει. Το κυριότερο πρόβλημα-εμπόδιο είναι το Συμβούλιο της Ευρώπης και το γεγονός ότι πολλές χώρες προσπαθούν να εκμεταλλευτούν τις τουρκικές αδυναμίες. Σημαντικό στοιχείο, γι' αυτόν, είναι να υπάρξει ένα στρατηγικό σχέδιο που να εγγυάται το μέλλον της Τουρκίας στην Ευρώπη. Για τον λόγο αυτό θεωρεί ότι η Τουρκία δεν γίνεται να απαιτεί ένταξη από θέση αναμονής έξω από την πόρτα της Ε.Ε. Θα πρέπει να υπάρξουν διπλωματικές πρωτοβουλίες για να προετοιμάσουν το έδαφος και να δημιουργήσουν την κατάλληλη ψυχολογική ατμόσφαιρα επίτευξης αυτού του στόχου.
Κυπριακό
Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στις θέσεις του για το Κυπριακό. Θέση του είναι ότι η Έκθεση Προόδου εμπεριέχει αποπροσανατολιστικές απόψεις για την Κύπρο. Καμία ειρήνευση δεν θα υπάρξει στην Κύπρο υπό τις υπάρχουσες συνθήκες (2008). Οι ελληνοκύπριοι το γνωρίζουν και περιχαρακώνουν την θέση τους εντός της Ε.Ε. Λύσεις για το τέλμα στο οποίο βρίσκεται η Τουρκία, είναι η κεφαλαιοποίηση στην γεωστρατηγική της θέση και η αύξηση των συναλλαγών του ψευδοκράτους με άλλες χώρες ώστε να ενσωματωθεί στο διεθνές σύστημα. Ειδικά για την τελευταία περίπτωση υπήρξαν τέσσερα θετικά γεγονότα, α) η αντιπροσώπευση των Τουρκοκυπρίων στο Συμβούλιο της Ευρώπης, β) το άνοιγμα εμπορικών γραφείων στις χώρες του Κόλπου, γ) η ακτοπλοϊκή σύνδεση των κατεχομένων εδαφών με την Συρία και δ) οι επίσημες επισκέψεις (σ.σ. αναφέρεται στην υποδοχή του Αλί Ταλάτ στο Πακιστάν, ως αρχηγού κράτους...). Μελλοντικά πιστεύει ότι ίσως γίνει αναγκαίο να πείσει κανείς την «Κατεχόμενη Κύπρο» να ενωθεί με τα ελεύθερα εδάφη της Κυπριακής Δημοκρατίας, καθώς το επίπεδο διαβίωσης και οικονομικής ανάπτυξης των κατεχομένων θα έχει φτάσει το αντίστοιχο των ελεύθερων περιοχών...
Σχόλια - Παρατηρήσεις
Η Τουρκία προσπαθεί να γίνει ισχυρότερη όντας πιο ενεργή στις περιφερειακές εξελίξεις. Την ισχύ της αυτή την εξαργυρώνει στις διμερείς της σχέσεις με άλλες χώρες, ιδιαίτερα με τις ευρωπαϊκές, τις ΗΠΑ και την Ρωσία, προσπαθώντας να αποκομίσει όσο το δυνατόν περισσότερα ανταλλάγματα. Η αύξηση της ισχύος της, της επιτρέπει να αντιδρά έντονα όταν θεωρεί ότι θίγονται τα συμφέροντά της, από τις πολιτικές των μεγάλων δυνάμεων. Η δε θεωρία του «στρατηγικού βάθους», φαίνεται στις γενικές τις αρχές να είναι μια μορφή «νεο-οθωμανικού» ηγεμονισμού. Το ζήτημα του Ιράκ απασχολεί σοβαρά την Τουρκία, λόγω του φόβου δημιουργίας ανεξάρτητου κουρδικού κράτους στα σύνορά της. Οι πρωτοβουλίες για διατήρηση της εδαφικής και κοινωνικής συνοχής του Ιράκ λειτουργούν ως αντίβαρο στην στρατηγική του ΡΚΚ, ιδιαίτερα για το ζήτημα του Κιρκούκ. Βασικός στόχος της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής στο ζήτημα αυτό είναι να έχει την συγκατάθεση όλων των γειτονικών κρατών για τις επιλογές της κατά του ΡΚΚ, δίνοντας σε όλους να καταλάβουν ότι πρέπει να διαλέξουν ανάμεσα στην κουρδική οργάνωση και την Τουρκία και ότι τελικά το συμφέρον τους είναι με αυτήν και όχι με τους Κούρδους αντάρτες.
Οι πρωτοβουλίες της TUSIAD για την παροχή «υπηρεσιών» lobbying στην τουρκική υποψηφιότητα στην Ευρωπαϊκή Ένωση και τα όσα ανέφερε ο A. Davutoglu για την κρίση που πέρασαν, χωρίς «ευτυχώς» να διακοπούν οι σχέσεις Τουρκίας-Ε.Ε., δείχνει ότι η Τουρκία ενδιαφέρεται πολύ σοβαρά για την ένταξή της στην Ε.Ε. αν και το επιθυμεί με τους δικούς της όρους, κάτι που θα γίνει μόνο αν είναι αρκετά ισχυρή ώστε να πιέσει όσο το δυνατόν περισσότερο.
Η καθαυτή αντίδραση του Τούρκου πρωθυπουργού είναι απλά το κλασικό ανατολίτικο modus operandi, το οποίο μπορεί να λειτουργεί (εν μέρει ή εξ ολοκλήρου) κατά της Ελλάδας, αλλά σε ευρωπαϊκό επίπεδο θεωρείται απλά απαράδεκτο και πιθανόν αστείο. Εξάλλου, πιο εύκολα μπορεί να επηρεάσει μια χώρα τις «μεγάλες δυνάμεις» στα πλαίσια ενός οργανισμού ή ενός συστήματος συλλογικής ασφάλειας, παρά μόνη της.
Ενώ κατά καιρούς βλέπουμε επιχειρηματίες να συνοδεύουν τον πρωθυπουργό, τον πρόεδρο της Δημοκρατίας στις επισκέψεις τους σε ξένες χώρες, από εκεί και πέρα δεν είμαστε απόλυτα πεπεισμένοι ότι η δραστηριοποίηση των ελληνικών επιχειρήσεων (ιδιαίτερα των μεγάλων επιχειρήσεων), γίνεται με όρους ή έστω και με όρους εξωτερικής πολιτικής. Η αδυναμία να προσφέρουν κάτι πρακτικό στα εθνικά συμφέροντα φάνηκε στην περίπτωση των Σκοπίων, όπου είμαστε από τους μεγαλύτερους επενδυτές, αλλά ως συντελεστής ισχύος δεν μπόρεσε να εξαργυρωθεί την κρίσιμη στιγμή.
Αυτό ήταν και απάντηση σε όσους ονειροβατούσαν πιστεύοντας ότι θα «καταλάβουμε» οικονομικά τα Σκόπια. Αντιθέτως, οι προοπτικές συνεργασίας με την Ρωσία ή την Κίνα, όπως διαμορφώθηκαν τον τελευταίο χρόνο, έχουν την δυναμική να προσφέρουν αν και ουσιαστικά είναι αποτέλεσμα της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής. Πρακτικά, όμως, κινούνται στο πεδίο της κρατικής και όχι της ιδιωτικής πρωτοβουλίας. Αυτό που αποκαλούμε κοινωνία των πολιτών στην Ελλάδα, φαίνεται ότι δεν έχει καμία σχέση με την αντίστοιχη της Τουρκίας. Με απλά λόγια η κοινωνία των πολιτών στην Ελλάδα κινείται με βάση πανανθρώπινες αξίες, ενώ στην Τουρκία οι αξίες αυτές είναι μανδύας έμμεσης διείσδυσης της εξωτερικής πολιτικής. Η «διπλωματία των σεισμών» είναι ένα κοινό σε όλους μας παράδειγμα. Πιο απλά αυτό ονομάζεται ΨΕΠ - Ψυχολογική Επιχείρηση...
Είναι δύσκολο να μην γίνουν συγκρίσεις στο μυαλό μας, για το πόσο ενεργή είναι η ελληνική εξωτερική πολιτική και πως επιδιώκει τα συμφέροντά της. Τίθενται διάφορα ερωτήματα, όπως γιατί δεν χαράζουμε ξεκάθαρες «κόκκινες» γραμμές σε σχέση με τις τουρκικές επιδιώξεις εις βάρος μας; Αν έχουμε ξεκάθαρες γραμμές, γιατί τώρα που αυτές παραβιάζονται γινόμαστε πιο ελαστικοί στην υπεράσπισή τους; Είναι μέρος της «πάγιας», τα τελευταία χρόνια, θέσης της χώρας μας ή υπάρχουν σημαντικά, άγνωστα σ' εμάς τους πολίτες, ζητήματα που μας οδηγούν σε ελαστικότητα υπεράσπισης της εδαφικής μας ακεραιότητας; Γιατί δείχνουμε ελαστικότητα στην επιθετικότητά της και δεν «εκβιάζουμε» ξεκάθαρα ή δεν μπλοφάρουμε με τα διπλωματικά μας ατού, παρά μόνο θεωρούμε ότι όπως και να έχει η Τουρκία πρέπει να γίνει μέλος της Ε.Ε.; Γιατί προεξοφλούμε ότι αν μπει στην Ένωση θα λυθούν τα προβλήματά μας; Θα χρησιμοποιήσουμε ως διπλωματικό μέσο πίεσης την μαρτυρία του Αττίλα Ολγκάτς ή θα αφήσουμε την Κύπρο να χειριστεί μόνη της το ζήτημα...; Σε οικονομικό επίπεδο ποιες είναι οι ελληνικές προσπάθειες σύμπραξης της ιδιωτικής πρωτοβουλίας με τις αντίστοιχες διπλωματικές μας προσπάθειες, δηλαδή τι αποδίδουν οι συμφωνίες συνεργασίας που υπογράφουμε με διάφορα κράτη και πως βοηθούν οι ιδιωτικές επενδύσεις στο εξωτερικό την εξωτερική μας πολιτική; Μπόρεσε όντως η ιδιωτική πρωτοβουλία να προσφέρει κάτι στην περίπτωση των Σκοπίων; Αυτά και άλλα πολλά ερωτήματα πρέπει να απαντώνται ώστε να γίνονται ορατές και ποσοτικά ή ποιοτικά κατανοητές, οι προσπάθειες της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής, ειδικά όσον αφορά την κύρια απειλή, όπως αυτή προέρχεται από την Τουρκία.
Γενικά συμπεράσματα
Είναι δύσκολο να περιμένουμε μεταβολή της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής. Απεναντίας, η Τουρκία δείχνει ότι θα επιδιώκει όλο και πιο ανεξάρτητα και «έντονα» τα συμφέροντά της. Είναι έτοιμη να χρησιμοποιήσει όλες τις μορφές ισχύος που διαθέτει και ιδιαίτερα την στρατιωτική, για να πετύχει τους στόχους της. Από την άλλη πλευρά, αυτό σημαίνει ότι έχει κάτι να χάσει. Ένα από αυτά είναι η ευρωπαϊκή της πορεία, η οποία εξαρτάται από την Ελλάδα και την Κύπρο. Έχουμε τη δυνατότητα να πιέσουμε την Τουρκία και να αναλάβουμε πρωτοβουλίες στα Βαλκάνια, την Μέση Ανατολή, την Αφρική, τον Καύκασο και την Ασία. Η Ελλάδα θα πρέπει να ανοίξει τα μάτια της και να αναλάβει ακόμα πιο ενεργές πρωτοβουλίες σε όλους τους τομείς. Να μην περιορίζει τις δυνατότητες συνεργασίας σε υποκαταστήματα τραπεζών, σούπερ μάρκετ και αποκρατικοποιήσεων με ξένους επενδυτές. Σαν χώρα έχουμε πολλές δυνατότητες και αξιέπαινα δείγματά τους βλέπουμε τα τελευταία χρόνια. Αυτό που απαιτείται είναι να αφήσουμε την μικροπολιτική εσωστρέφεια, τα όποια ιδεολογικά εμπόδια, την αναξιοκρατία και να ξεκαθαρίσουμε τι θέλουμε, ποιο είναι το σύγχρονο πολιτιστικό, οικονομικό και πολιτικό προϊόν που μπορούμε να προσφέρουμε στις σύγχρονες διεθνείς σχέσεις, ιδιαίτερα σε περιφερειακό επίπεδο.
