Αστεροειδείς
και κομήτες μπορούν κάποια στιγμή να πλησιάσουν πολύ κοντά στην Γή ή
ακόμα και να συγκρουσθούν μαζί της. Γνωρίζοντας τον κίνδυνο, ειδικοί
επιστήμονες έχουν επεξεργαστεί τρόπους με τους οποίους η ανθρωπότητα
μπορεί να αποτρέψε μία τέτοια καταστροφή.
των Στράτου Θεοδοσίου, Αναπληρωτή καθηγητή
και Μάνου Δανέζη, Επίκουρου καθηγητή
Τομέας Αστροφυσικής-Αστρονομίας και Μηχανικής
Τμήμα Φυσικής-Πανεπιστήμιο Αθηνών
Είναι γεγονός ότι οι περισσότεροι
αστεροειδείς, αυτή η ζώνη πλανητοειδών μεταξύ Αρη και Δία, περιφέρονται
γύρω από τον Ήλιο, μερικοί όμως έχουν έκκεντρες τροχιές και έρχονται
πολύ κοντύτερα στην Γή σε σχέση με τους υπόλοιπους. Περίπου 2.000
αστεροειδείς και κομήτες πλησιάζουν πάρα πολύ κοντά στην Γή -ενίοτε
επικίνδυνα- με τροχιές οι οποίες εν γένει είναι γνωστές στους ειδικούς
επιστήμονες. Το βέβαιο, όμως, είναι ότι συχνά κάποια απ’ αυτά τα ουράνια
σώματα εισβάλλουν αιφνίδια από το κοσμικό σκοτάδι, ακολουθώντας τροχιές
που είναι δυνατόν να συμπέσουν με την προαιώνια πορεία του πλανήτη μας
με καταστροφικά αποτελέσματα.
Και εδώ γεννάται ο κίνδυνος συγκρούσεων,
όπως -κατά πάσα πιθανότητα- είχε γίνει στο παρελθόν, πριν από 65
εκατομμύρια έτη, στην Γή με τον αστεροειδή που έπεσε στη Χερσόνησο
Γιουκατάν στο Μεξικό ο οποίος ισοδυναμούσε με 5 δισεκατομμύρια βόμβες
τύπου Χιροσίμας και εξαφάνισε τους δεινοσαύρους και άλλα είδη από τον
πλανήτη μας. Ομοίως σε πτώση αστεροειδή οφείλεται ο τεράστιος κρατήρας
στην Αριζόνα, ενώ πιο πρόσφατα, το 1994, ζήσαμε την σύγκρουση του κομήτη
ω῍῏όηάοόί-αόάύ 9 με τον πλανήτη Δία.
Το πρόγραμμα NEAR
Ακριβώς γι’ αυτή την πιθανότητα η NASA,
σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Τζόνς Χόπκινς στις Η.Π.Α., δρομολόγησε
το πρόγραμμα NASA (Near Earth Asteroid Rendez-vous), με στόχο την
προσέγγιση και μελέτη ενός αστεροειδή από έναν τεχνητό δορυφόρο, όταν
στην έκκεντρη τροχιά του ο αστεροειδής πλησιάζει την Γή. Ο τεχνητός
δορυφόρος στάλθηκε στο διάστημα στις 16 Φεβρουαρίου του 1996 και οι
έρευνές του έδειξαν αν και κατά πόσον η Γή απειλείται απ’ αυτά τα
ουράνια σώματα. Παράλληλα, έγιναν μελέτες για την προέλευση των
αστεροειδών και κατ’ επέκταση, του ηλιακού μας συστήματος.
Ο αστεροειδής που επελέγη γι’ αυτή την
αποστολή ήταν ο Έρως (433 Eros), ένας απ’ τους τρεις πιο μεγάλους
αστεροειδείς κοντά στην Γή, που ανακαλύφτηκε το 1848 και την πλησιάζει
στη σχετικά κοντινή απόσταση των 22,4 εκατομμυρίων χιλιομέτρων. Έχει
μορφή «πατάτας», με μήκος 36 Km, πλάτος 15 Km, και εξαιτίας της πολύ
μικρής του βαρύτητας η προσεδάφιση σ’ αυτόν ήταν εύκολη για ένα
διαστημόπλοιο που ταξίδευε με την τροχιακή ταχύτητα του αστεροειδή.
Η συνάντηση του μή επανδρωμένου
διαστημόπλοιου NEAR με τον Έρωτα προγραμματίστηκε για τον Φεβρουάριο του
1999, αλλά έγινε στις 14 Φεβρουαρίου (ημέρα του αγίου Βαλεντίνου, αφού
μιλάμε για έναν αστεροειδή με τόσο «ειδικό» όνομα) του 2000, ύστερα από
ένα ταξίδι 2 δισεκατομμυρίων χιλιομέτρων! Η μελέτη του έγινε από ύψος
24-35 Km, με τη βοήθεια των κατάλληλων αστρονομικών οργάνων με τα οποία
ήταν εφοδιασμένος ο δορυφόρος, ενώ μία αστρονομική κάμερα μετέδιδε
λεπτομερείς εικόνες της επιφάνειας του αστεροειδή, όπου και τελικά
προσεδαφίστηκε. Ουσιαστικά έγιναν εκτεταμένες μετρήσεις για την μάζα,
την δομή, την γεωλογία, την περιεκτικότητα σε μεταλλεύματα, για το
βαρυτικό, καθώς και το μαγνητικό πεδίο του Έρωτα.
Σημειώνουμε ότι εμπνευστής και
επικεφαλής του προγράμματος NEAR ήταν ο διαπρεπής Έλληνας αστροφυσικός
Σταμάτης Κριμιτζής, διευθυντής Διοίκησης Διαστήματος στο Πανεπιστήμιο
Τζόν Χόπκινς (John Hopkins) της Βαλτιμόρης και από το 2005 μέλος της
Ακαδημίας Αθηνών στην έδρα της Επιστήμης του Διαστήματος.
Το «κυνήγι» των αστεροειδών άρχισε γιατί η Γή θέλει να γνωρίζει αν και κατά πόσον απειλείται από αυτά τα κοσμικά «χαλίκια».
Σημειώνουμε ότι η πιθανότητα -στην
χειρότερη περίπτωση- να χτυπήσει την Γή μας ένας αστεροειδής είναι μία
στις 30.000, καθόλου, λοιπόν, ευκαταφρόνητη! Εάν ένας αστεροειδής πέσει
σε μία κατοικημένη περιοχή, οι καταστροφές θα είναι ανυπολόγιστες, ενώ
είναι πολύ πιθανόν να σκοτωθούν δισεκατομμύρια άνθρωποι.
Απωφις: η Γή σε κίνδυνο
Το 1997, η αστρονόμος του Πανεπιστημίου
της Ουάσιγκτον Μπερναντέτ Ρότζερς, χρησιμοποιώντας το τηλεσκόπιο των
3,5η του New Mexico, ανακάλυψε έναν νέο αστεροειδή, τον 1997XF11,
(ακανόνιστης) διαμέτρου από 320η έως 1,6 Km, ο οποίος μέλλει να μας
απασχολήσει δραματικά τις επόμενες δεκαετίες.
Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των
αστρονόμων-πλανητολόγων, ο αστεροειδής αυτός θα πλησιάσει στις 23
Απριλίου του 2029 σε απόσταση αναπνοής την Γή (960.000 Km) με κίνδυνο,
αν αλλάξει κατ’ ελάχιστον την τροχιά του, να συγκρουσθεί μ’ αυτήν. Όπως
δηλώνει η ΝΑωΑ, αν ο αστεροειδής αυτός στραφεί προς την Γή, θα σταλεί
άμεσα επάνω του ένα διαστημόπλοιο, πιθανώς με πυρηνικά όπλα, προκειμένου
να τον εκτρέψει από την πορεία σύγκρουσής του με την Γή.
Η Γή όμως δεν βρίσκεται για πρώτη φορά
σε κίνδυνο. Στις 22 Μαρτίου 1989, ένας άλλος αστεροειδής πολύ μικρότερος
από τον 1997XF11 είχε πλησιάσει την Γή σε μικρότερη απόσταση (700.000
Km) χωρίς να τον αντιληφθούμε. Τότε… ο Θεός έβαλε το χέρι Του. Το 2029
όμως, και το 2036 οπότε θα επανέλθει ο 1997XF11, ο οποίος έχει μία
περίοδο Τ = 323 ημέρες, ίσως χρειαστεί η ανθρωπότητα να πάρει την τύχη
στα χέρια της. Πιθανότατα το 2036 η απόστασή του από την Γή να είναι
μόλις 35.000 Km. Αλλωστε λόγω των παρέλξεων του Ήλιου θα αλλάξει η
περίοδός του σε Τ = 426 ημέρες, και αυτές τις αλλαγές, όπως και κάποιες
πιθανές στην ταχύτητά του, φοβούνται οι ειδικοί επιστήμονες.
Ο αστεροειδής 1997XF11 πλέον φέρει την
ονομασία Απωφις, από το τερατώδες ερπετό, που ήταν η ενσάρκωση του
πνεύματος του κακού στην αιγυπτιακή μυθολογία. Θρυλικός αντίπαλος του
Ρά, θεού του φωτός και του Ήλιου, που τελικά εξοντώθηκε από τον θεό Σέτ.
Ο κομήτης SHOEMAKER-LEVY 9
Ένας από τους πιο ενδιαφέροντες κομήτες
της οικογένειας του Δία, που απασχόλησε όσο ελάχιστοι την παγκόσμια
επιστημονική κοινότητα, αλλά και γενικότερα την κοινωνία στο σύνολό της
το καλοκαίρι του 1994, ήταν ο κομήτης Shoemaker-Levy 9 που ανακαλύφθηκε
στις 25 Μαρτίου του 1993, από τους Eugene Shoemaker και David Levy.
Το ενδιαφέρον γι’ αυτόν τον κομήτη
συνίστατο στο ότι, δυο χρόνια πριν από τον εντοπισμό του, είχε
διασπαστεί, κάτω από την επίδραση των παλιρροϊκών δυνάμεων του Δία, σε
τουλάχιστον 20 κομμάτια, τα οποία, σχηματίζοντας ένα φωτεινό περιδέραιο,
ακολουθούσαν μία τροχιά σύγκρουσης με τον πλανήτη.
Πραγματικά την εβδομάδα 16-22 Ιουλίου
του 1994 τα κομμάτια του κομήτη, που ονομάστηκαν αλφαβητικά, άρχισαν να
πέφτουν πάνω στον Δία μέσα σε μια στενή ζώνη που βρισκόταν σε 440 νότιο
πλάτος και με μέση συχνότητα πτώσης 7 ώρες.
Οι συγκρούσεις υπήρξαν βιαιότατες. Για
παράδειγμα, αναφέρουμε ότι η κινητική ενέργεια που απελευθερώθηκε από
την πτώση του θραύσματος ισοδυναμούσε με έκρηξη ισχύος 6
τρισεκατομμυρίων τόνων ΤΝΤ (τρινιτροτολουόλης), δηλαδή εκατοντάδες φορές
ισχυρότερη από όλες μαζί τις πυρηνικές κεφαλές του παγκόσμιου
οπλοστασίου.
Όπως είναι φανερό, αν το θραύσμα αυτό είχε χτυπήσει την Γή, θα είχε εξαφανίσει, σε μια στιγμή, ολόκληρο τον ανθρώπινο πολιτισμό!
Αρκετοί ερευνητές υποστηρίζουν ότι πολύ
πιθανόν μια παρόμοια σύγκρουση, που ίσως έγινε στο απώτατο παρελθόν της
Γής, όπως ήδη αναφέραμε, πριν από 65 εκατομμύρια χρόνια, να ήταν η αιτία
εξαφάνισης των δεινοσαύρων και άλλων εμβίων όντων. Θεωρούν ότι ο
αστεροειδής εκείνος είχε διάμετρο 16 Km, έπεσε στην χερσόνησο του
Γιουκατάν στην Κεντρική Αμερική και δημιούργησε φοβερά προβλήματα στο
οικοσύστημα της Γής! Στατιστικολόγοι θεωρούν ότι ένας αστεροειδής με
διάμετρο γύρω στα 10 οη υπάρχει η πιθανότητα να πέσει στην Γή μία φορά
κάθε 100.000 χρόνια!
Η εκτίμηση για σύγκρουση του αστεροειδή
με την Γή στο Γιουκατάν βασίζεται στο γεγονός ότι ειδικοί γεωλόγοι έχουν
εντοπίσει, σε διάφορες περιοχές της Γής, το στοιχείο ιρίδιο -άφθονο
στους αστεροειδείς- η περιεκτικότητα του οποίου σε ένα γεωλογικό στρώμα
εκείνης της περιόδου, πριν από 65 εκατομμύρια χρόνια, ήταν πολύ μεγάλη.
Όσον αφορά την σύγκρουση των κομματιών
του κομήτη με τον Δία, δυστυχώς κανένας γήινος παρατηρητής δεν μπόρεσε
να παρακολουθήσει απ’ ευθείας την αλυσίδα των συγκρούσεων, εφ’ όσον
αυτές έγιναν στην αθέατη πλευρά του Δία. Μια άποψη των συνεπειών των
συγκρούσεων πήραμε όταν ο πλανήτης, περιστρεφόμενος, έστρεψε την περιοχή
των συγκρούσεων προς την Γή.
Από μία ευτυχή συγκυρία, όμως, μπορέσαμε
να παρακολουθήσουμε απ’ ευθείας τις συγκρούσεις των κομητικών
θραυσμάτων με τον Δία, μέσω της κάμερας του διαστημικού εργαστηρίου
«Γαλιλαίος».
Ο κομήτης «Τέμλ 1»
Τα πρώτα αποτελέσματα των αναλύσεων του
«σύννεφου» κοσμικής ύλης που δημιουργήθηκε μετά τον πειραματικό
«βομβαρδισμό» του κομήτη «Τέμλ 1» από την ΝΑωΑ, τον Ιούλιο του 2005,
εκπλήσσουν τους επιστήμονες. Ο βομβαρδισμός αυτός αποτέλεσε μία πρώτη
προσπάθεια διερεύνησης της συμπεριφοράς ενός κομήτη μετά την ανθρώπινη
παρέμβαση.
Για πρώτη φορά μετά την ελεγχόμενη
«έκρηξη» της 4ης Ιουλίου (Ημέρα Ανεξαρτησίας των ΗΠΑ) με βλήμα που
εκτοξεύτηκε από το διαστημικό σκάφος «ιόόά Ιηάάήώ», οι ειδικοί έριξαν
μία «ματιά» στο εσωτερικό ενός κομήτη ελπίζοντας να ανακαλύψουν μυστικά
για το παρελθόν του ηλιακού συστήματος και την έλευση ζωής στην Γή. Οι
κομήτες αποτελούν ένα συναρπαστικό κεφάλαιο της Αστροφυσικής, καθώς
αποτελούν ως ένα είδος χρονοκάψουλας, αφού σ’ αυτούς ενυπάρχουν τα
αρχέγονα συστατικά που σχημάτισαν τους πλανήτες.Τα αποτελέσματα των
πρώτων αναλύσεων για τη σύνθεση και την συμπεριφορά του μετά την
πρόσκρουση του βλήματος της ΝΑωΑ, δείχνουν πως ο κομήτης «Τέμλ 1» δεν
είναι ένα συμπαγές σώμα, όπως εκτιμούσαν οι πλανητολόγοι, αλλά ένα
χαλαρό σύμφυρμα αερίων, σκόνης και μικροκρυστάλλων.
Επιπλέον προκύπτει πως ο κομήτης
περιέχει και συστατικά που δημιουργούνται από την παρουσία νερού. Τα
τηλεσκόπια κατέγραψαν την δημιουργία ενός πίδακα υδρατμών, στον οποίο
ανιχνεύτηκαν οργανικές ουσίες που σχηματίζονται με νερό. Οι αστροφυσικοί
συμπεραίνουν πως το πρώιμο ηλιακό σύστημα ήταν μία στροβιλιζόμενη μάζα
διάφορων στοιχείων.
Παρόμοια με την NASA, η Ευρωπαϊκή
Υπηρεσία Διαστήματος σχεδιάζει ένα πρόγραμμα αποστολής ρομποτικού
διαστημικού σκάφους στην επιφάνεια του κομήτη «Τσουριόμοφ-Γκερασιμένκο»,
το 2010.
Ο Φρουρός του Διαστήματος
Για όλα τα παραπάνω, εκτός από το
πρόγραμμα NEAR, ο David Morisson, από την NASA, πρότεινε την υλοποίηση
του προγράμματος «Φρουρός του Διαστήματος». Αυτό το πρόγραμμα θα έχει ως
σκοπό του τον εντοπισμό των επικίνδυνων αστεροειδών, που περιφέρονται
σε τροχιές, σχετικά κοντά στην Γή, και υπάρχει η πιθανότητα να
συγκρουστούν με τον πλανήτη μας. Το κόστος του εγχειρήματος υπολογίζεται
ότι θα ανέρχεται σε 10 εκατομμύρια δολλάρια ετησίως, και βασικά
απαιτούνται έξι ειδικά τηλεσκόπια μετρίου μεγέθους και ένα σύστημα
ηλεκτρονικών υπολογιστών για την κατάλληλη επεξεργασία των στοιχείων,
για μία περίοδο τριάντα ετών.
Αν εντοπιστεί ένα επικίνδυνο για την Γή
ουράνιο σώμα, οι ειδικοί επιστήμονες μπορούν να δώσουν είτε εντολή
βομβαρδισμού και ολικής διάλυσής του, γιατί τα κομμάτια του θα ήταν
επικίνδυνα, ή και το πλέον πιθανό και λογικό, να εκτρέψουν κατάλληλα την
τροχιά του, ώστε να χάσει το ραντεβού του με την Γή.
Συνεπώς υπάρχει πιά η τεχνολογία, αν και
αρκετοί επιστήμονες υποστηρίζουν ότι έχουμε μία αδυναμία αντιμετώπισης
του θέματος λόγω του ότι δεν υπάρχει διεθνώς (βλέπε Η.Π.Α.) μια αρμόδια
υπηρεσία για να αντιμετωπιστεί το θέμα της σύγκρουσης της Γής με έναν
αστεροειή ή έναν κομήτη. Ούτως ή άλλως, το χρονικό διάστημα έως το 2029
είναι αρκετά μεγάλο προκειμένου να αναπτυχθεί η Υπηρεσία εκείνη, και θα
αναπτυχθεί (!), που θα αποτρέψει την σύγκρουση χρησιμοποιώντας το
πυρηνικό οπλοστάσιό μας. Πιθανότατα μία από τις μηχανές του Λεωφορείου
του Διαστήματος να χρησιμοποιηθεί γι’ αυτόν ακριβώς τον σκοπό. Και
βέβαια όλα εξαρτώνται από τα κατάλληλα κονδύλια που θα απορροφήσει η
NASA και τα αντίστοιχα προγράμματα των Πανεπιστημίων από το Κογκρέσο και
γι’ αυτόν τον λόγο από καιρού εις καιρόν οι επιστήμονες γίνονται και
λίγο… καταστροφολόγοι.
Βιβλιογραφία:
Δανέζης Μάνος και Θεοδοσίου Στράτος, Το Σύμπαν που αγάπησα, τόμοι δύο, εκδόσεις Δίαυλος, Αθήνα 1999.
