Τιμούν 8.000 ήρωες του αλβανικού μετώπου...
Ταυτοποίηση μέσω DNA των νεκρών του ελληνο-ιταλικού πολέμου που έπεσαν στο μέτωπο της Αλβανίας μελετάει να εφαρμόσει το Γενικό Επιτελείο Στρατού, αποδίδοντας τον δέοντα σεβασμό, έστω και σχεδόν εβδομήντα χρόνια αργότερα.
Το θέμα προέκυψε στις αρχές του χρόνου, μετά την υπογραφή της συμφωνίας μεταξύ Ελλάδας και Αλβανίας σχετικά με την αναζήτηση, την εκταφή, τον προσδιορισμό της ταυτότητας και τον ενταφιασμό των Ελλήνων πεσόντων στις πολεμικές επιχειρήσεις στην Αλβανία, κατά τη διάρκεια της ιταλικής εισβολής 1940-1941 και την κατασκευή δύο κοιμητηρίων στο έδαφος της Αλβανίας για τον ενταφιασμό τους.
Το αρχικό αίτημα της ελληνικής πλευράς ήταν για τη δημιουργία τεσσάρων κοιμητηρίων (στην Πρεμετή και στη Χειμάρρα), αίτημα στο οποίο είχε έντονες αντιρρήσεις η αλβανική πλευρά, καθώς υπήρχε καχυποψία και είχαν εκφραστεί υπόνοιες ότι η Ελλάδα το ζητούσε για να δημιουργήσει μειονοτικά ζητήματα στη γειτονική χώρα.
Το θέμα των ελληνικών στρατιωτικών νεκροταφείων απασχόλησε την Ελλάδα αμέσως μετά την πτώση του καθεστώτος του Χότζα. Εγιναν προσπάθειες συλλογής των οστών των Ελλήνων στρατιωτών στην Κλεισούρα, την Πρεμετή, στο Τεπελένι.
Η ελληνική πλευρά εκτιμά πως περίπου 8.000 είναι οι νεκροί στρατιώτες που δεν έχουν εντοπιστεί... Η συμφωνία συντάχθηκε αναγνωρίζοντας την ανθρωπιστική διάσταση και την ηθική σημασία του ευπρεπούς και τιμητικού ενταφιασμού των Ελλήνων στρατιωτών, οι οποίοι έπεσαν σε πολεμικές επιχειρήσεις κατά τη διάρκεια του ελληνο-ιταλικού πολέμου του 1940-1941, στο αλβανικό έδαφος. Συγκεκριμένα αποφασίστηκε προς τιμήν των Ελλήνων στρατιωτών και άλλων Ελλήνων υπηκόων που συνόδευαν τον στρατό υπό ειδικό καθεστώς (μέλη του Ερυθρού Σταυρού, ιατρικό προσωπικό και ιερείς), οι οποίοι έπεσαν σε πολεμικές επιχειρήσεις, να κατασκευαστούν κοιμητήρια στην Αλβανία, με δαπάνες της ελληνικής κυβέρνησης.
Μεικτή επιτροπή
Τα νεκροταφεία που περιλαμβάνονται στη συμφωνία θα λειτουργήσουν το ένα κοντά στην Κλεισούρα και το άλλο στο χωριό Βουλιαράτες. Το πρώτο είναι έκτασης 10.000 τετραγωνικών μέτρων και έχει δωρηθεί από την αλβανική κυβέρνηση. Οι τάφοι είναι έτοιμοι, οι πλάκες ωστόσο είναι κενές, αφού μένει ο εντοπισμός και η ταυτοποίηση των οστών των Ελλήνων πεσόντων. Το δεύτερο κοιμητήριο στους Βουλιαράτες ήδη λειτουργεί σε έκταση 1.610 τετραγωνικά μέτρα στην είσοδο του χωριού.
Οι σοροί των περίπου 8.000 πεσόντων εντός αλβανικού εδάφους, οι οποίοι τώρα αναπαύονται στο έδαφος της Δημοκρατίας της Αλβανίας, θα ενταφιαστούν εκεί. Η αναζήτηση, η εκταφή, ο προσδιορισμός της ταυτότητας και ο ενταφιασμός των σορών θα πραγματοποιηθεί από μια Μεικτή Επιτροπή Αλβανών και Ελλήνων Εμπειρογνωμόνων.
Η Επιτροπή αυτή θα εκπονήσει τον εσωτερικό κανονισμό των δραστηριοτήτων της κατά την πρώτη της συνεδρίαση, που αναμένεται τους προσεχείς μήνες.
Επίσημες τελετές σε ανάμνηση των πεσόντων σε πολεμικές επιχειρήσεις θα διοργανώνονται από εκπροσώπους της Ελληνικής Δημοκρατίας και της Δημοκρατίας της Αλβανίας, στις 28 Οκτωβρίου κάθε έτους. Οι ενώσεις των συγγενών και των φίλων των αποθανόντων μπορούν να παρίστανται σε τελετές.
ΣΤΟΥΣ ΒΟΥΛΙΑΡΑΤΕΣ
Ενας κάτοικος συντηρούσε το νεκροταφείο και είχε κατάλογο νεκρών
Στους Βουλιαράτες την περίοδο 1940-1941 έγιναν 2 σημαντικά γεγονότα, γράφει ο Αγαθοκλής Παναγούλιας, ιστορικός ερευνητής. Το πρώτο, η φονική μάχη που έγινε με τους οπισθοχωρούντες Ιταλούς στο υπερκείμενο του χωριού ύψωμα Αγίου Αθανασίου, την 1η Δεκεμβρίου 1940. Οι απώλειες: 15 Ελληνες στρατιώτες νεκροί και 130 τραυματίες. Ολοι τους από τη Βόρεια Πελοπόννησο, Κορινθία και Αχαΐα. Οκτώ από αυτούς τους πεσόντες φιλοξενεί η βουλιαρατινή γη στα οστεοφυλάκια του νεκροταφείου.
Το δεύτερο γεγονός ήταν ότι στο χωριό αυτό λειτούργησε επί περίπου 3,5 μήνες το 1940-1941 υγειονομικός σχηματισμός, το Σ1 Πεδινό χειρουργείο δυναμικότητας 300 κλινών. Αυτό το χειρουργείο-νοσοκομείο περιέθαλπε τους τραυματίες Ελληνες στρατιώτες, που διακομίζονταν από διάφορα μέρη του μετώπου.
Οσοι από τους τραυματίες έχασαν τη μάχη για τη ζωή, οι κάτοικοι τους τίμησαν. Παραχώρησαν ένα χωράφι που είχε μέσα ένα εξωκκλήσι (στον χώρο που είναι σήμερα) και το μετέτρεψαν σε πρόχειρο στρατιωτικό νεκροταφείο.
Εχασαν τη μάχη για τη ζωή 60 περίπου στρατιώτες. Ανάμεσα σε αυτούς και 12 Ηπειρώτες.
Οι κάτοικοι τοποθέτησαν ξύλινους σταυρούς με αριθμούς και κράτησαν έναν πρόχειρο κατάλογο των ονομάτων με αρκετές ελλείψεις. Ενας κάτοικος, ο Δημήτρης Μπάκος, επί 32 ολόκληρα χρόνια συντηρούσε το νεκροταφείο, στερέωνε τους ξύλινους σταυρούς και όταν καταστρέφονταν, τους αντικαθιστούσε. Περίμενε την ημέρα για να παραδώσει στους συγγενείς και να δείξει τον τάφο του δικού τους ανθρώπου. Ομως, άργησε η ημέρα αυτή. Αυτός έφυγε από τη ζωή, αφού είχε παραδώσει τον πρόχειρο κατάλογο στους συγγενείς του.
Ενας άλλος κάτοικος, ο διευθυντής του δημοτικού σχολείου του χωριού Γεώργιος Καλυβόπουλος, ζήτησε και έλαβε από τις στρατιωτικές αρχές, πριν φύγουν από το χωριό, καταλόγους των απωλειών της μάχης του Αγίου Αθανασίου και του Σ1 Πεδινού Χειρουργείου. Τους ήθελε για το ηρώο που επιθυμούσε να στηθεί στο χωριό του, τον τόπο τιμής των Ελλήνων πεσόντων. Το όραμά του έγινε πραγματικότητα ύστερα από 59 χρόνια, όταν είχε φύγει από τη ζωή.
ΤΑ ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΣ ΕΡΜΙΟΝΗΣ
Φύτεψαν αχλαδιές για να προστατεύσουν τους τάφους
Απρίλης του 1941. Η υποχώρηση είχε αρχίσει. Οι Ιταλοί άρχισαν να χτυπούν από παντού. Ενας ένας οι μαχητές έπεφταν νεκροί. Τι έγινε τότε αλλά και στις δεκαετίες που ακολούθησαν το διαβάζουμε στην ιστοσελίδα του χωριού Βουλιαράτες, στα «απομνημονεύματα» της κ. Ερμιόνης.
«Αλλοι πέντε νεκροί και ένας ο Αλογογιάννης, έξι. Στο σπίτι γινόταν θρήνος. Ο Προβατάς, ένα από τα παιδιά, ζούσε πλημμυρισμένος στα αίματα. Εδωσε το πορτοφόλι στον πατέρα μου, πέθανε κι αυτός. Τους έδεσαν με τις κουβέρτες. Εσκαψαν λίγο στο χωράφι, ίσα ίσα για να τους σκεπάσουν. Εμείς είχαμε απομακρυνθεί μέχρι να δούμε τι θα γίνει. Σαν γυρίσαμε, τους είδαμε τους τάφους. Οι μύτες από τα άρβυλα ξεχώριζαν από το χώμα. Ορμήσαμε κι εμείς τα παιδιά και αρχίσαμε να τα σκεπάζουμε. Δύο οι τάφοι, έξι οι νεκροί. Ο πατέρας μου αργότερα φύτεψε στους δύο τάφους από μία αχλαδιά. Το χωράφι ανήκε στον συνεταιρισμό και υπήρχε φόβος, όπως θα οργωνόταν, να βρούνε τα οστά των παιδιών. Ετσι, με τις αχλαδιές λύθηκε το πρόβλημα».
Μόνοι τους πολέμησαν. Η κ. Ερμιόνη δεν ξεχνάει την ταφή των στρατιωτών. Αλλά και το μετά. «Σε κάθε γιορτή η μάνα μου νύχτα, μεσάνυχτα πήγαινε και άναβε ένα κερί. Δεν έπρεπε να μας δει κανείς. Εμείς όμως πηγαίναμε τα Χριστούγεννα, το Πάσχα, την 25η Μαρτίου αλλά και την 28η Οκτωβρίου. Ερχονταν οι Αλβανοί και έψαχναν, αλλά εμείς δεν τους είπαμε τίποτε». Με την πτώση του καθεστώτος του Χότζα, η οικογένεια Πρίγκου τοποθέτησε δύο σταυρούς στους τάφους. Αναψε κεριά. Στάθηκε με ευλάβεια.
Παράλληλα, άρχισε να αναζητά τους συγγενείς των νεκρών αλλά και κάποιον υπεύθυνο από την ελληνική πλευρά, για να στηθεί ένα μνημείο και να μεταφερθούν τα οστά στην Ελλάδα. «Μόνοι τους πολέμησαν. Μόνοι τους και τώρα;».
Το μνημείο στήθηκε, τελικά, από τους νέους της Ομόνοιας. Τα οστά όμως εκεί, στο χωράφι. Η κ. Ερμιόνη, παρά τις απειλές των Αλβανών, παραχώρησε μια γωνιά από το χωράφι της για το μνημείο -»ήταν απαίτηση του πατέρα μου»-, στο οποίο χαράχτηκαν τα ονόματα των νεκρών: Παναγιώτης Αλογογιάννης Καμάρι 1917. Ανδρέας Προβατάς, Κέρκυρα. Ματθαίος Λαγός, Δημήτρης Σέλας, Κοντόσταυλο Κορινθίας, Νικόλαος Κτημαδάκης, Ηράκλειο Κρήτης, Κέρκης.
350 χιλιάδες άντρες ήταν η δύναμη του ελληνικού στρατού στην πρώτη φάση του πολέμου (28/10/1940 έως 30/04/1941) ενώ η αντίστοιχη ιταλική αριθμούσε 529.000 άνδρες
13 Χιλ. Ελληνες έχασαν τη ζωή τους στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, 62.663 ήταν οι τραυ?ματίες και 1.290 οι αγνοούμενοι
ΙΩΑΝΝΑ ΗΛΙΑΔΗ
ΕΘΝΟΣ
