«Όπου γενικότης εκεί και επιπολαιότης»

Δημήτρης Νατσιός

«Την τύχη του κάθε λαός
την κάνει μοναχός του
και όσα του φταίει η κούτρα του
δεν του τα κάνει ο εχθρός του»
κρητική μαντινάδα

Δημοσιεύω ένα παλιό άρθρο μου - του 2003 - με το οποίο υπερασπίστηκα το λειτούργημα ή αποστολή, κατ’ εμέ, του δασκάλου. Σήμερα που ο κόσμος αλαφιάστηκε από την κρίση και οι πάντες αναζητούν εξιλαστήρια θύματα το ξαναδημοσιεύω. Ακούγονται εξωφρενικά πράγματα. Ότι φταίνε για την κρίση οι δημόσιοι υπάλληλοι, οι αγρότες, οι άνεργοι και μένουν στο ημίφως οι κατσαρίδες, που διέλυσαν τον τόπο. Και καταντήσαμε να μειώνονται οι μισθοί μας, για να καλύψουμε όσα το κλεφτοκατσικάδικο ήθος, που κυβέρνησε τον τόπο μας, ενθυλάκωσε.

Έγραφα: «Η μορφή και η αιτίαση συχνή: εσείς οι δάσκαλοι δεν δουλεύετε. Χριστούγεννα, Πάσχα, καλοκαίρια κάθεστε και πληρώνεστε. Μπαίνετε στην τάξη, δύο “λα-λα η Λόλα” και πέρασε η ώρα. Κάποιοι άλλοι, περισσότερο προσβλητικοί και προκλητικοί, μάς προσάπτουν και την τεμπελιά ως συνοδοιπόρο του βίου μας: “Είστε τεμπέληδες”. (Η φράση αυτή είναι και η ερεθιστική άκανθα για την συγγραφή του παρόντος άρθρου, την οποία μου εκσφενδόνισε “ελεύθερος” επαγγελματίας). Άλλοι μας κατατάσσουν ανενδοίαστα στον δημοσιοϋπαλληλικό εσμό, στην αργόσχολη στρατιά των κηφήνων του δημοσίου. Και είναι γνωστό πως σήμερα η φράση “δημόσιος υπάλληλος”, προκαλεί την ίδια αποστροφή, που προκαλούσε κάποτε η θέα ενός χολεριασμένου ή λεπρού. Οι κακοπροαίρετοι αυτοί ψόγοι δεν εκπλήσσουν όμως κανέναν. Είναι ένα ακόμη σημείο παρακμής. Το αντίθετο θα μας εξέπληττε. Μια κοινωνία παρηκμασμένη και βυθισμένη στην τηλεοπτική αποχαύνωση και... εκκένωση, τους τελευταίους που θα εκτιμούσε είναι τους δασκάλους. Γιατί όμως έχουμε πολλές απαιτήσεις από τους δασκάλους; Δεν έχουν αντιληφθεί μερικοί ότι η απαιδευσία, η αποκοπή μας από τα πλουσιότερα πολιτιστικά κοιτάσματα που υπάρχουν στον πλανήτη -αρχαία Ελλάδα, Βυζάντιο, Ρωμιοσύνη- είναι η ασφαλής οδός για την οριστική επικράτηση του αμερικανικού διανοητικού εξαποικισμού; Δεν έχουμε καταλάβει ότι η πολιτεία θέλει δασκάλους που θα προετοιμάζουν άτομα, τα οποία θα συνωστίζονται μεθαύριο στους προθαλάμους των πολιτικών γραφείων εκλιπαρώντας για μια θέση απασχόλησης και όχι εργασίας; Γιατί δεν στρέφονται οι πολίτες σ’ αυτούς που είναι υπεύθυνοι για το εκπαιδευτικό μας ναυάγιο και χτυπούν τον εύκολο στόχο, τον δάσκαλο; Σήμερα αγνοούμε όλοι μας ποιος είναι ο σκοπός της Παιδείας. Τι άνθρωπο θέλουμε να μορφώσουμε. Είναι υπεύθυνος ο δάσκαλος, είναι δείγμα οκνηρίας του, το ότι η Παιδεία στράφηκε μονομερώς στην απονομή βεβαιώσεων τυπικών προσόντων επαγγελματικής αποκατάστασης; Αυτό είναι το παιδευτικό μας πρότυπο, απονομητές τίτλων και πτυχίων και όχι μεταλαμπαδευτές αξιών και γι’ αυτήν την δουλειά δεν χρειάζονται αφοσιωμένοι και “μετ’ επιστήμης” παιδαγωγοί.
Κάποτε λέγαμε ότι τα επαγγέλματα του δασκάλου, του γιατρού, του πολιτικού είναι λειτουργήματα. Την λέξη λειτούργημα από την λέξη επάγγελμα τις χωρίζει το εξής απλό εν τη μεγαλοπρέπειά του: στο μεν επάγγελμα πρώτιστη επιδίωξη είναι το υλικό κέρδος, στο δε λειτούργημα επικρατεί η αυτοθυσία, η ανιδιοτέλεια, το φιλότιμο “η ευαίσθητη σύναρση στην αγωνία του πλησίον”, η ανιδιοτελής διακονία του λαού. Δεν θέλω να αναφερθώ στις απολαβές των δασκάλων, που είναι από τις χαμηλότερες του Δημοσίου, θα μεταφέρω όμως την σύσταση του αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου : “δεῖ μετά ἀφθονίας ἐπιρρέειν τοῖς διδασκάλοις τήν τῶν ἀναγκαίων χορηγίαν, ἵνα μή κάμνωσι μήτε ἐκλύωνται, μηδέ περί τά μικρά σχολάζοντες τῶν μεγάλων ἀποστερῶσιν ἑαυτούς, ἵνα τά πνευματικά ἐργάζωνται, μηδένα τῶν βιωτικῶν ποιούμενοι λόγον” (P.G 62, 581), δηλαδή, πρέπει να αμείβεται “μετ’ αφθονίας” ο δάσκαλος, για να μην απελπίζεται και ασχολείται με μικροπράγματα, αλλά να επιδίδεται απερίσπαστος στο πνευματικό του έργο. Θα ρωτήσει κάποιος ότι αν αυξηθούν οι μισθοί σας θα βελτιωθεί η Παιδεία; Όχι, σίγουρα όχι. Εξήγησα ότι το πρόβλημα του όλου εκπαιδευτικού μας συστήματος εστιάζεται στην μόλυνση που αυτό έχει υποστεί από την περιρρέουσα σκυβαλοκρατία και αναξιοκρατία. Και ντρέπομαι ειλικρινά, όταν ο συνδικαλιστικός συρφετός μάς “κατεβάζει” σε απεργίες, διεκδικώντας μόνο “αύξηση των αποδοχών μας”. Μας κατηγορούν σήμερα για τεμπελιά και αναξιότητα. Φταίμε εμείς για την αναξιοκρατία και μετριοκρατία και την ανύπαρκτη ...ευθυνοκρατία; Φταίμε εμείς που τα πανεπιστήμια διαλύθηκαν και είναι πεδία άγριου κομματισμού και κατασπατάλησης των κοινοτικών πόρων;
(Σ΄ ένα του σπουδαίο άρθρο ο καθηγητής χειρουργικής Δ. Αλεξίου έγραφε: “Σήμερα η Ελλάδα από την κληρονομική μοναρχία πέρασε σε κληρονομικό πανεπιστήμιο. Οι σχολές βρίσκονται σε κατάσταση καταρρέοντος ανατολικού καθεστώτος. Οι πανεπιστημιακές θέσεις καταλαμβάνονται από στενού βαθμού συγγενείς μεγαλόβαθμων καθηγητών με απαραίτητο εφόδιο το πιστοποιητικό κομματικής υποτέλειας”). Φταίμε εμείς για τις απανωτές εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις, αναπτερώσεις, αναγεννήσεις και αναπαλαιώσεις- άθυρμα το σχολείο στα χέρια ουρανοκατέβατων πολιτικών; Φταίμε για το όνειδος των σχολικών βιβλίων, της έλλειψης σχολικών διδακτηρίων; Ποιος μας δίδαξε και πώς θα διδάξουμε και εμείς, “ότι παιδείαν χρη μόνην ηγείσθαι την εις αρετήν προσάγουσαν· ουχί δε εις χρηματισμόν ή τινα βιοποριστικήν επιτήδευσιν...” ότι η παιδεία είναι συνώνυμο της αρετής και όχι επιτήδευμα για χρηματισμό, κατά τον Ευσέβιο Καισαρείας, που απηχεί τις απόψεις του Πλάτωνα. Αφήσαμε την Παιδεία στα χέρια μαθητευόμενων μάγων και τα φορτώνουμε όλα στον δάσκαλο. Να μην γενικεύουμε όμως την κατάσταση. “Όπου γενικότης εκεί επιπολαιότης”, θα γράψει ο Παπαδιαμάντης. Είμαστε αρκετοί που ονειρευόμαστε μια παιδεία καλύτερη, που αγωνιούμε, που μαχόμαστε, που έχουμε ενώπιόν μας αυτό που έλεγε ο Πλούταρχος για τον Λυκούργο τον Σπαρτιάτη ότι: “εἴθιζε τοὺς πολίτας μὴ βούλεσθαι μηδὲ ἐπίστασθαι κατ´ ἰδίαν ζῆν, ἀλλ´ ὥσπερ τὰς μελίττας τῷ κοινῷ συμφυεῖς ὄντας ἀεὶ καὶ... ὅλους εἶναι τῆς πατρίδος”. (Τι θαυμάσιο κείμενο!). Συνήθιζε τους πολίτες να μην κοιτούν μόνο το δικό τους καλό, αλλά, όπως οι μέλισσες, να αλληλοβοηθιούνται (να η κοινότης, η Εκκλησία, η ενορία). Αυτό το “όλους είναι της πατρίδος” δεν παραπέμπει στον Μακρυγιάννη, στο “τούτη την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί”; (Είναι εκπληκτική η αδιάσπαστη συνέχεια του Ελληνισμού). Ερώτηση, αντί επιλόγου: γνωρίζουν οι επικριτές μας ότι τις λέξεις: φιλότιμο, αξιοπρέπεια, φιλανθρωπία, εντιμότητα, πατρίδα, Χριστός, Κανάρης, Μέγας Βασίλειος, Παύλος Μελάς, Παναγία, εθνικός ύμνος, Κοσμάς ο Αιτωλός, το παιδί τις συναντάει μία ή δύο φορές ή και καθόλου στα βιβλία του δημοτικού; Κατά τα άλλα φταίνε οι δάσκαλοι που δεν δουλεύουν...» ή για την οικονομική, το ορθότερο πνευματική, κρίση. Ας ξέρουμε πως μιας οικονομικής κατάρρευσης, προηγείται μια πνευματική ήττα.

Αναδημοσίευση από το Αντίβαρο