Το παρακάτω κείμενο προέρχεται από παλαιότερη εργασία μου σχετικά με το στρατηγικό περιβάλλον της Μεσογείου. Θεώρησα σκόπιμη τη δημοσίευσή του με την ευκαιρία της ανακοίνωσης του μεγαλεπίβολου σχεδίου της Τουρκίας για τη διάνοιξη ενός δεύτερου καναλιού δυτικά της Πόλης. Δρ. Ι. ΠαρίσηςΗ επικοινωνία της Μεσογειακής Λεκάνης με τις γειτονικές της θάλασσες γίνεται μέσω τριών σημαντικών, από στρατηγικής άποψης, προσβάσεων – το Στενό του Γιβραλτάρ στη δύση, τη Διώρυγα του Σουέζ στα νοτιοανατολικά και τα Στενά Βοσπόρου-Δαρδανελίων στα βορειοανατολικά. Τα τελευταία είναι δύο στενοί και επιμήκεις πορθμοί μέσω των οποίων επικοινωνεί ο Εύξεινος Πόντος με τη Μεσόγειο και η Ευρώπη με την Ασία.
Τα Στενά Βοσπόρου-Δαρδανελίων αποτελούν ενιαίο χώρο, από οικονομικής και στρατηγικής πλευράς, δεδομένου ότι ικανοποιούν τους ίδιους σκοπούς, ευρισκόμενοι ο ένας στη συνέχεια του άλλου. Ο Βόσπορος (Bosporus, τουρκ. Istanbul Bogazi) είναι ο δίαυλος που ενώνει τον Εύξεινο Πόντο με τη Θάλασσα του Μαρμαρά, η οποία συνδέεται με το Αιγαίο Πέλαγος μέσω του διαύλου των Δαρδανελλίων (τουρκ. Canakkale Bogazi). Τα στενά αυτά είναι από τα πιο επικίνδυνα για τη ναυσιπλοΐα.
Ο Βόσπορος έχει μήκος περίπου 16,74 ναυτικά μίλια, και μέσο εύρος 0,81 ναυτικά μίλια, ενώ στο στενότερο σημείο το εύρος φτάνει μόνο στα 0,378 ναυτικά μίλια. Τα Στενά του Βοσπόρου παρουσιάζουν διάφορες κλειστές στροφές. Τα πλοία που το διασχίζουν είναι υποχρεωμένα να τροποποιούν την πορεία τους τουλάχιστον 12 φορές. Στο στενότερο σημείο, το Καντήλι (700μ), απαιτείται αλλαγή πορείας κατά 45ο. Στο σημείο αυτό η ταχύτητα του ρεύματος μπορεί να φτάσει στους 7-8 κόμβους. Στο Γενίκιοϊ, η ανάγκη αλλαγής πορείας είναι 85ο. Στις στροφές αυτές (Καντήλι και Γενίκιοϊ) όπου η ορατότητα πριν και κατά τη διάρκεια της αλλαγής πορείας, είναι κακή, τα πλοία που προσεγγίζουν από την αντίθετη κατεύθυνση δεν μπορούν να δουν πίσω από τη στροφή. Επίσης υπάρχει πολύ βαριά κυκλοφορία πορθμείων στο στενό, τα οποία συνδέουν την ευρωπαϊκή με την ασιατική ακτή της Κωνσταντινούπολης. Υπάρχουν δύο γέφυρες, μήκους 5,5 χιλιομέτρων, που συνδέουν τις δύο ακτές του Βοσπόρου. Το τμήμα των Δαρδανελλίων παρουσιάζει διαφορετική εδαφική διαμόρφωση. Οι βόρειες ακτές του πορθμού – στη χερσόνησο της Καλλίπολης – είναι βραχώδεις και απόκρημνες και σχεδόν ακάλυπτες από βλάστηση, ενώ οι όχθες επί της ασιατικής ακτής είναι επίπεδες, πεδινές και με πλούσια βλάστηση. Αμφότερες οι ακτές παρουσιάζουν πτυχώσεις με ακρωτήρια και όρμους.
Tα Στενά του Βοσπόρου και των Δαρδανελίων δέχονται τη μεγαλύτερη κυκλοφορία πλοίων παγκοσμίως (διέρχονται ετησίως 50.000 πλοία, από τα οποία 5.500 πετρελαιοφόρα) τα οποία έχουν κατά βάση προορισμό τη νότια και τη δυτική Ευρώπη. Τα μεγαλύτερα πλοία που μπορούν να διέλθουν είναι τα πετρελαιοφόρα κλάσης Suezmax (120.000-200.000 τόνων). Η Τουρκία έχει επιβάλλει κατά την τελευταία δεκαετία περιορισμούς στη διέλευση των πετρελαιοφόρων από το στενό του Βοσπόρου, οι οποίες έχουν ως συνέπεια την απαγόρευση διέλευσης τη νύκτα σε πλοία με μήκος μεγαλύτερο των 200μ. που στην πράξη σημαίνει απαγόρευση σε όλα σχεδόν τα πλοία που μεταφέρουν αργό πετρέλαιο και πολλά που μεταφέρουν διάφορα προϊόντα πετρελαίου. Τα προβλήματα συσσώρευσης μεγάλου αριθμού πλοίων, που έχει ως αποτέλεσμα μεγάλες καθυστερήσεις αλλά και περιβαλλοντικές επιπτώσεις, καθώς επίσης και οι μεγάλοι ναύλοι που έχει επιβάλλει η Τουρκία, οδήγησαν στην κατασκευή αγωγών μεταφοράς ενεργειακών πρώτων υλών που παρακάμπτουν τα Στενά.
Τα Στενά αυτά συνιστούν τον σημαντικότερο ζωτικό χώρο της Βαλκανικής χερσονήσου, κυρίως λόγω του γεγονότος ότι δι’ αυτών διέρχονται (και ελέγχονται) δύο στρατηγικές αρτηρίες, επί των οποίων στοιχίζονται άξονες γεωστρατηγικής επιρροής:
1) Η χερσαία αρτηρία, που φέρει άμεσα σε επικοινωνία την Ευρώπη με τη Μικρά Ασία και τη Μέση Ανατολή, και
2) Η θαλάσσια αρτηρία, που συνδέει τον Εύξεινο Πόντο με το Αιγαίο και τη Μεσόγειο θάλασσα.
