Το μυστικό σχέδιο για το Αιγαίο

Του Λάμπρου Καλαρρύτη

Πριν από τις εκλογές του 2004 και επί υπουργίας του κ. Γιώργου Παπανδρέου στο υπουργείο Εξωτερικών σύμβουλοί του που χειρίζονταν τις ελληνοτουρκικές διαφορές είχαν καταστρώσει και εισηγηθεί ένα «μυστικό σχέδιο» που αφορούσε στη διευθέτηση των χωρικών μας υδάτων. Συγκεκριμένα, ήταν ένα σχέδιο που προσέγγιζε πιθανή συμφωνία με την Τουρκία για το Αιγαίο στη βάση του εξής σκεπτικού: Αντί η Ελλάδα να επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα στα 12 ναυτικά μίλια, όπως έχει δικαίωμα από το Δίκαιο της Θάλασσας, να προχωρήσει σε κατά περίπτωση επέκταση από τα 6 ν.μ. που είναι σήμερα σε διαφορετικό εύρος κατά τόπους, αναλόγως του γεωγραφικού σημείου, και σε ανάλογη προσαρμογή του εθνικού εναέριου χώρου από τα σημερινά 10 ν.μ. Να οριστούν, δηλαδή, τα θαλάσσια σύνορα στα 7 ή 8 ή 10 ν.μ. σε διαφορετικές περιοχές και σε ορισμένες περιπτώσεις να μείνουν αμετάβλητα στα 6 ν.μ., παράλληλα, δε, να υπάρξει ανάλογη μείωση στο εύρος του εναέριου χώρου, ώστε τα άνω να συμπίπτουν με τα κάτω. Ήταν το επονομαζόμενο και «σχέδιο δαντέλα».

Η επίσημη θέση της Ελλάδας έναντι των τουρκικών διεκδικήσεων στο Αρχιπέλαγος  είναι ότι ένα μόνο θέμα υπάρχει προς συζήτηση, ο καθορισμός της υφαλοκρηπίδας.

χάρτης 1

Οι λόγοι που δεν προχώρησε το σχέδιο ήταν αρκετοί. Καταρχάς, οι εκλογές και η αλλαγή κυβέρνησης πρόλαβαν την όποια πρόθεση προώθησής του. Εξάλλου, οι Τούρκοι είχαν και έχουν σε ισχύ από τον Ιούνιο του 1995 την απειλή casus belli (αιτία πολέμου) εναντίον της Ελλάδας, σε περίπτωση επέκτασης των χωρικών της υδάτων. Είναι δύσκολο να συζητήσεις με μία άλλη χώρα για ένα θέμα και ιδιαίτερα για την άσκηση νόμιμου δικαιώματός σου, όταν σε απειλεί με πόλεμο ακριβώς γι’ αυτό. Επιπροσθέτως, η τουρκική εθνοσυνέλευση δεν είχε αποφασίσει το casus belli σε περίπτωση επέκτασης των ελληνικών θαλάσσιων συνόρων στα 12 ν.μ, αλλά σε περίπτωση επέκτασής τους γενικώς. Οπότε, θεωρητικά, δεν το συζητά καν. Ακόμα όμως κι αν δεχτούμε ότι συνήθως στην πολιτική άλλα λέγονται δημοσίως και άλλα στις διαπραγματεύσεις, η Τουρκία ουδέποτε θα δεχόταν ουσιαστική διεύρυνση του ελληνικού κυριαρχικού θαλάσσιου χώρου. Άρα, η Ελλάδα, με τη σειρά της, λογικά δεν θα δεχόταν μια προσχηματική διαπραγμάτευση για να επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα σε ορισμένες περιοχές στα 7 ή 8 μίλια, ίσα ίσα για πει ότι τα «επέκτεινε», ενώ στην ουσία θα επρόκειτο για υποχώρηση στην τουρκική απειλή.

Η Τουρκία έχει επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα στα 12 ναυτικά μίλια στη Μαύρη Θάλασσα και τη Μεσόγειο.

Σήμερα που ο Γιώργος Παπανδρέου είναι πρωθυπουργός της χώρας και υπουργός Εξωτερικών οι ίδιοι σύμβουλοι που του είχαν εισηγηθεί το προαναφερθέν σχέδιο επιμένουν πως ίσως είναι το κατάλληλο timing για την επαναφορά τους. Τα πράγματα, βεβαίως, δεν είναι απλά, για τους λόγους που προαναφέραμε και όχι μόνο. Η επίσημη θέση της Ελλάδας έναντι των τουρκικών διεκδικήσεων στο Αιγαίο είναι ότι ένα μόνο θέμα υπάρχει προς συζήτηση, ο καθορισμός της υφαλοκρηπίδας, για το οποίο προτείνεται παραπομπή στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης. Το κρίσιμο ερώτημα είναι το εξής: Με τι εύρος εθνικών χωρικών υδάτων η Ελλάδα προτίθεται να προσφύγει στη Χάγη, αν υποθέσουμε ότι η Τουρκία τελικά αποδέχεται την πρόταση; Άλλη θα είναι η υφαλοκρηπίδα με τα σημερινό εύρος των 6 ν.μ. άλλη με τα 12 ν.μ. Εδώ υπεισέρχεται το εν λόγω σχέδιο, με βάση το οποίο υποτίθεται ότι θα υπήρχε συμφωνία πριν από ενδεχόμενη παραπομπή στη Χάγη.

Κατακερματισμένα ελληνικά χωρικά ύδατα

χάρτης 2

Ας δούμε όμως πώς ακριβώς είναι τα ελληνικά χωρικά ύδατα στο Αιγαίο, σήμερα, με τα 6 ν.μ., και πώς θα είναι αν τα επεκτείνουμε στα 12 ν.μ. Ο περισσότερος κόσμος νομίζει ότι τα ελληνικά σύνορα στο Αρχιπέλαγος είναι μία κάθετη τεθλασμένη γραμμή που ξεκινά από τα παράλια του Έβρου και κατεβαίνει ακολουθώντας τη γεωγραφική θέση των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου, τα οποία χωρίζει από τα μικρασιατικά παράλια και πως οτιδήποτε υπάρχει δυτικά αυτής της νοητής γραμμής είναι ελληνική επικράτεια. Δεν είναι έτσι. Αυτή η γραμμή υφίσταται και όντως χωρίζει τα ελληνικά νησιά του Ανατολικού Αιγαίου από τις τουρκικές ακτές, αλλά τα ύδατα που βρίσκονται δυτικά της γραμμής δεν είναι όλα ελληνικός εθνικός χώρος. Ελληνικά χωρικά ύδατα είναι ένας δακτύλιος ακτίνας 6 ν.μ. γύρω από την ακτογραμμή κάθε νησιού (βλ. χάρτη 1, σημείωση * & **). Τα υπόλοιπα είναι διεθνή ύδατα. Όπως πολύ εύκολα μπορεί να διαπιστώσει κάποιος, η ελληνική επικράτεια στο Αιγαίο είναι κατακερματισμένη, δεν έχει συνέχεια. Στην περίπτωση που τα χωρικά ύδατα επεκταθούν στα 12 ν.μ. (βλ. χάρτη 2, σημείωση * &**) είναι προφανές ότι η ελληνική επικράτεια στο Αιγαίο αποκτά συνοχή και γεωγραφική συνέχεια, με τα διεθνή ύδατα να εντοπίζονται πλέον στο κέντρο του Βόρειου Αιγαίου και στο Νότιο, μεταξύ Πελοποννήσου και Κρήτης. Στην πρώτη περίπτωση (6 ν.μ.), τα ελληνικά χωρικά ύδατα αναλογούν στο 43,5% του Αιγαίου, τα τουρκικά στο 7,5% και τα διεθνή στο 49%. Στην δεύτερη (12 ν.μ. και για την Τουρκία), η αναλογία, αντίστοιχα, γίνεται 71,5%, 8,8% και 19,7%.

Η τουρκική σκοπιμότητα

Η Τουρκία, η οποία έχει επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα στα 12 ν.μ. στη Μαύρη Θάλασσα και τη Μεσόγειο, επιχειρηματολογεί ότι το Αιγαίο είναι «ειδική περίπτωση» στην οποία δεν μπορεί να εφαρμοστεί το παραπάνω δικαίωμα. Μεταξύ άλλων, υποστηρίζει ότι αν τα ελληνικά χωρικά ύδατα επεκταθούν στα 12 ν.μ., θα εμποδίζεται η διεθνής ναυσιπλοΐα και ακόμη περισσότερο η τουρκική. «Πρόκειται για άκυρο επιχείρημα. Υπάρχει η λεγόμενη ασφαλής διάβαση (transit passage) ενός πλοίου μέσα από τα χωρικά ύδατα μιας χώρας. Οι όροι που πρέπει να ικανοποιούνται είναι, πρώτον, η σταθερή του πορεία και, δεύτερον, να μην προβαίνει σε ελιγμούς. Εάν ικανοποιούνται αυτοί οι όροι, τότε μπορεί οποιοδήποτε πλοίο να διαπερνά άνετα και τα ελληνικά χωρικά ύδατα. Η διεθνής ναυσιπλοΐα δεν εμποδίζεται καθόλου. Για παράδειγμα, όλα τα πλοία είναι απαραίτητο να περάσουν από τα χωρικά ύδατα της Δανίας, της Σουηδίας και της Γερμανίας προκειμένου να καταλήξουν στη Βόρεια Θάλασσα. Ουδείς διανοήθηκε να θέσει ποτέ παρόμοιο θέμα εκεί, και η ευρωπαϊκή και διεθνής ναυσιπλοΐα διεξάγεται παραδοσιακά χωρίς κανένα απολύτως πρόβλημα. Η ασφαλής διάβαση εντάσσεται και αυτή στις διατάξεις του Δικαίου της Θάλασσας (άρθρα 37-44) ακριβώς γι’ αυτό το λόγο. Και μάλιστα δεν περιλαμβάνει μόνο εμπορικά πλοία, αλλά και στρατιωτικά, καθώς και υποβρύχια που έχουν αναδυθεί στην επιφάνεια της θάλασσας. Καμία άδεια δεν απαιτείται από το παράκτιο κράτος για τέτοια διέλευση».***

χάρτης 3

Πέραν τούτου, θα μπορούσαν να προβλεφθούν διάδρομοι διεθνών υδάτων (βλ. χάρτη 3, σημείωση **), ώστε να ακυρωθεί και με αυτό τον τρόπο το τουρκικό επιχείρημα. Το πρόβλημα όμως είναι ότι η Τουρκία προσχηματικά μόνον επικαλείται τη διεθνή ναυσιπλοΐα. Η πραγματική ανησυχία της είναι ότι τυχόν επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων στα 12 ν.μ. θα θέσει τέλος στις διεκδικήσεις της επί ελληνικών νησιών και βραχονησίδων και στη θεωρία των «γκρίζων ζωνών». Εξάλλου, δεν είναι δύσκολο να γίνει αντιληπτό πώς «κλειδώνουν» τα κομμάτια του τουρκικού σχεδιασμού: Αφενός αμφισβητεί στην Ελλάδα την άσκηση νόμιμου δικαιώματος που απορρέει από διεθνείς συνθήκες και συμφωνίες, και μάλιστα με απειλή πολέμου, αφετέρου εγείρει ευθέως διεκδικήσεις επί ελληνικού εδάφους, εσχάτως δε ακόμα και επί κατοικημένων νησιών.

Είναι σαφές ότι το πρόβλημα που αντιμετωπίζει η Ελλάδα δεν είναι πρωτίστως νομικό, αλλά κυρίως ασφαλείας και συσχετισμού δυνάμεων. Η Τουρκία δεν επικαλείται μόνο νομικά επιχειρήματα, επισείει την απειλή πολέμου και αμφισβητεί εμπράκτως τα ελληνικά κυριαρχικά δικαιώματα και το Διεθνές Δίκαιο, προβαίνοντας καθημερινά σε παραβιάσεις και παραβάσεις στο Αιγαίο με οπλισμένα μαχητικά, προκαλώντας απώλειες σε ανθρώπινες ζωές και συντηρώντας μια διαρκή οικονομική αιμορραγία στην ελληνική οικονομία. Οποιαδήποτε απόπειρα διαπραγμάτευσης με βάση το «σχέδιο δαντέλα» θα συνιστούσε υποχώρηση στην ένοπλη τουρκική απειλή, δικαίωση αυτής της πρακτικής, απεμπόληση κυριαρχικών δικαιωμάτων, άμα δε και εθνικών οικονομικών πόρων (εκμετάλλευση υφαλοκρηπίδας), και το μόνο που θα επιτύγχανε θα ήταν να ανοίξει την όρεξη της Άγκυρας για το επόμενο κεφάλαιο διεκδικήσεων.

Η άποψη ότι η ειρήνη μπορεί να διασφαλιστεί με διαρκείς υποχωρήσεις στον επιτιθέμενο είναι λανθασμένη. Επιφέρει τα ακριβώς αντίθετα αποτελέσματα. Η ιστορία και οι διεθνείς σχέσεις βρίθουν παραδειγμάτων.

* http://www.ellinikos-stratos.com/arthra/xwrikaydata.asp
** THE STATUS OF THE AEGEAN SEA ACCORDING TO THE INTERNATIONAL LAW, ANGELOS M. SYRIGOS, List of Maps p. 521-543, (SAKOULAS/BRUYLANT)
*** http://www.antibaro.gr/diplomacy/stalidhs_xagh2.php 

Αναδημοσίευση από Ινφογνώμων Πολιτικά