Μ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ* Ο ΠΑΤΗΡ ΤΗΣ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗΣ

Γερόντισσα Ὁλυμπιάς

            Ὁ Κων­σταν­τῖ­νος δὲν γκρέ­μι­σε τὴ Ρώ­μη, ἀλ­λά, ὅ­πως ἔ­χει εἰ­πω­θεῖ, τὴ με­τέ­φε­ρε στὴν Κων­σταν­τι­νού­πο­λη. Γι᾿ αὐ­τὸ συν­τη­ροῦ­σε στὴ νέ­α πό­λη τὸ ρω­μα­ϊ­κὸ ὄ­νο­μα, τὸ κρά­τος τῶν Ρω­μαί­ων, τὴ ρω­μα­ϊ­κὴ πο­λι­τεί­α. Τὸ ὄ­νο­μα Ρώ­μη σή­μαι­νε τὸ ἔ­δα­φος τοῦ Βυ­ζαν­τι­νοῦ κρά­τους, ποὺ συ­χνὰ οἱ Βυ­ζαν­τι­νοὶ τὸ ἔ­λε­γαν ‹‹Ρω­μα­νί­α››. Ὁ ὅ­ρος ‹‹Ρω­μα­νί­α›› δή­λω­νε στὸ σύ­νο­λό της τὴν Αὐ­το­κρα­το­ρί­α. Οἱ Δυ­τι­κοὶ συγ­γρα­φεῖς ὀ­νό­μα­ζαν ‹‹Ρω­μα­νί­α›› τὸ Ἀ­να­το­λι­κὸ μέ­ρος τοῦ Ρω­μα­ϊ­κοῦ κρά­τους.
            Ἀ­νά­μνη­ση αὐ­τῶν τῶν ἱ­στο­ρι­κῶν ἀρ­χῶν εἶ­ναι σή­με­ρα οἱ ὅροι ‹‹Ρω­μηός›› καὶ ‹‹Ρω­μη­ο­σύ­νη››. Ση­μαί­νουν τὸ σύγ­χρο­νο Ἕλ­λη­να, τὸ σύγ­χρο­νο Ἑλ­λη­νι­σμό, τὴ συ­νέ­χεια τοῦ ρω­μα­ϊ­κοῦ καὶ ἑλ­λη­νι­κοῦ κό­σμου. Ἡ λα­ϊ­κὴ ποί­η­ση χρη­σι­μο­ποι­εῖ τὸν ὅ­ρο ‹‹Ρω­μηός››, γιὰ νὰ δη­λώ­σει τὸ λα­ό, ποὺ ἐ­πέ­ζη­σε με­τὰ τὴν πτώ­ση τῆς πό­λε­ως.

            Ἡ Βυ­ζαν­τι­νὴ αὐ­το­κρα­το­ρί­α, ἡ Ρω­μηο­σύ­νη, γεν­νή­θη­κε ἀ­πὸ τὴ με­τα­μόρ­φω­ση τῆς Ρω­μα­ϊ­κῆς αὐ­το­κρα­το­ρί­ας ὑ­πὸ τὴν ἐ­πί­δρα­ση τοῦ ἑλ­λη­νι­σμοῦ καὶ τοῦ χρι­στι­α­νι­σμοῦ. Ὁ Κων­σταν­τῖ­νος, χω­ρὶς νὰ εἶ­ναι ὁ τε­λευ­ταῖ­ος Ρω­μαῖ­ος αὐ­το­κρά­το­ρας, για­τί δὲν τε­λεί­ω­σε ἡ Ρώ­μη, εἶ­ναι ὁ ἱ­δρυ­τὴς καὶ ὁ πρῶ­τος αὐ­το­κρά­το­ρας τοῦ Βυ­ζαν­τί­ου καὶ τῆς Ρω­μηο­σύ­νης. Δὲν ἔ­κτι­σε τὴ Βυ­ζαν­τι­νὴ αὐ­το­κρα­το­ρί­α στὰ ἐ­ρεί­πια τῆς ρω­μα­ϊ­κῆς κλη­ρο­νο­μιᾶς, ἀλ­λὰ τὴ συν­τή­ρη­σε μὲ δύ­ο νέ­ες δυ­νά­μεις. Ἔ­τσι ἡ ρω­μα­ϊ­κὴ κλη­ρο­νο­μιὰ -δί­και­ο, ὀρ­γά­νω­ση, πει­θαρ­χί­α- τρο­φο­δο­τή­θη­κε ἀ­πὸ τὴ δύ­να­μη τῆς ἑλ­λη­νι­κῆς παι­δεί­ας -ἰ­δέ­ες, ἀ­ξί­ες, ἦ­θος- καὶ ἀ­να­και­νί­στη­κε ἀ­πὸ τὶς δυ­νά­μεις τοῦ χρι­στι­α­νι­σμοῦ -πί­στη, ἀ­γά­πη, ἐγ­κρά­τεια- ὥ­στε νὰ ἀ­πο­τε­λέ­σουν καὶ τὰ τρί­α μα­ζὶ τὴ βυ­ζαν­τι­νὴ πο­λι­τι­κὴ ἰ­δε­ο­λο­γί­α, τὴ Ρω­μηο­σύ­νη. Ἑ­πο­μέ­νως δὲν κα­τάρ­γη­σε τὴ Ρώ­μη ὁ Κων­σταν­τῖ­νος, ὅ­πως τὸν κα­τη­γο­ροῦν, ἀλ­λὰ ἄλ­λα­ξε τὸν πο­λι­τι­κὸ καὶ θρη­σκευ­τι­κὸ προ­σα­να­το­λι­σμό της. Μὲ τὸν τρό­πο αὐ­τὸ ὁ Κων­σταν­τῖ­νος κα­τά­φε­ρε νὰ δι­α­σώ­σει ὅ­λα τὰ ὑ­γι­ῆ καὶ αἰ­ώ­νια στοι­χεῖ­α τῶν ἀρ­χαί­ων πο­λι­τι­σμῶν, κυ­ρί­ως τοῦ ἑλ­λη­νι­κοῦ καὶ ρω­μα­ϊ­κοῦ ἀ­πὸ τὰ βάρ­βα­ρα κύ­μα­τα, ποὺ ἀ­πει­λοῦ­σαν τὴ Δύ­ση ἀ­πὸ Βορ­ρᾶ καὶ τὴν Ἀ­να­το­λὴ ἀ­πὸ τὰ Ἀ­να­το­λι­κά. Γερ­μα­νι­κὰ φύ­λα κα­τέ­βαι­ναν πρὸς τὴ Ρώ­μη ὁ­λο­τα­χῶς καὶ θὰ ἐ­ξα­φά­νι­ζαν μὲ τὶς βαρ­βα­ρό­τη­τές τους τὴν αἰ­ώ­νια πό­λη καὶ τὸν πο­λι­τι­σμό της. Ἐ­πί­σης οἱ Πέρ­σες καὶ ἄλ­λοι ἀ­πο­λί­τι­στοι λα­οὶ ἀ­πει­λοῦ­σαν τὴν κοι­τί­δα τοῦ ἀρ­χαί­ου ἑλ­λη­νι­κοῦ πο­λι­τι­σμοῦ ἀ­πὸ τὰ Ἀ­να­το­λι­κά. Ὁ Κων­σταν­τῖ­νος μὲ τὴν ἵ­δρυ­ση τῆς Κων­σταν­τι­νου­πό­λε­ως, δι­έ­σω­σε καὶ τὰ δύ­ο. Στὸ ‹‹ὄ­στρα­κο›› τοῦ Ρω­μα­ϊ­κοῦ πο­λι­τι­σμοῦ ἔ­κλει­σε τὴν ὑ­ψη­λὴ ἑλ­λη­νι­κὴ σκέ­ψη καὶ τὸ ἀ­φι­έ­ρω­σε ὡς ἀ­νά­θη­μα ἀ­θά­να­το στὸν ἀ­λη­θι­νὸ Θε­ό.
            Συμ­πε­ρα­σμα­τι­κὰ ἀ­να­φέ­ρο­με ὅ­τι ὁ Ρω­μα­ϊ­κὸς πο­λι­τι­σμὸς με­τα­σχη­μα­τί­στη­κε ἀ­πὸ τὸν Κων­σταν­τῖ­νο σὲ Βυ­ζαν­τι­νὸ πο­λι­τι­σμό. Ἰ­σχυ­ροὶ πα­ρά­γον­τες με­τα­σχη­μα­τι­σμοῦ ἦ­ταν δύ­ο, ἡ κλασ­σι­κὴ σκέ­ψη καὶ ἀ­ρε­τὴ τῆς ἀρ­χαί­ας Ἑλ­λά­δος καὶ ἡ χρι­στι­α­νι­κὴ δι­δα­σκα­λί­α, ποὺ πρό­σφε­ρε μο­να­δι­κὴ δύ­να­μη στὸν πο­λι­τι­σμὸ καὶ τὸν συν­τή­ρη­σε στὸν αἰ­ῶ­να. Αὐ­τὲς οἱ δύ­ο δυ­νά­μεις ἔ­χον­τας ὡς βά­ση τὸ μο­να­δι­κὸ ρω­μα­ϊ­κὸ δί­και­ο πρό­σφε­ραν με­γά­λη ἱ­στο­ρι­κὴ ὑ­πη­ρε­σί­α στὸν πο­λι­τι­σμό μας.
            Τὰ δύ­ο αὐ­τὰ με­γέ­θη, ἡ Ἑλ­λά­δα καὶ ἡ Ρώ­μη, ἑ­νώ­θη­καν ἄρ­ρη­κτα ἀ­πὸ τὴν ἑ­νο­ποι­ὸ δύ­να­μη τοῦ χρι­στι­α­νι­σμοῦ καὶ οἰ­κο­δό­μη­σαν τὸ λαμ­πρὸ μνη­μεῖ­ο τοῦ πο­λι­τι­σμοῦ, ποὺ ἰ­σχύ­ει μέ­χρι σή­με­ρα. Ἡ Δύ­ση ἦ­ταν σχε­δὸν πε­θα­μέ­νη, ὅ­ταν τὸ Βυ­ζάν­τιο ἐ­ξα­κο­λου­θοῦ­σε νὰ προ­σφέ­ρει στὸν πο­λι­τι­σμό. Θὰ ἀ­να­κάμ­ψει ἡ Δύ­ση μό­νο, ὅ­ταν ἡ Κων­σταν­τι­νού­πο­λη, ἡ Ρω­μη­ο­σύ­νη θὰ ἐν­τα­φια­στεῖ στὴν ὀ­θω­μα­νι­κὴ τέ­φρα καὶ οἱ φο­ρεῖς τοῦ πο­λι­τι­σμοῦ, οἱ Λό­γιοι τοῦ Βυ­ζαν­τί­ου θά με­τα­κο­μί­σουν στή Δύ­ση.
            Αὐ­τὸν τὸν κύ­κλο ἔ­κα­ναν τὰ πο­λι­τι­σμι­κὰ ἀ­γα­θά. Γεν­νή­θη­καν στὴν ἀρ­χαί­α Ἑλ­λά­δα. Δι­α­δό­θη­καν ἀ­πὸ τὸν Ἕλ­λη­να στρα­τη­λά­τη Ἀ­λέ­ξαν­δρο στὸν Ἀ­να­το­λι­κὸ κό­σμο. Δι­α­σκορ­πί­στη­καν στὴ Δύ­ση μὲ τὴ ρω­μα­ϊ­κὴ κυ­ρι­αρ­χί­α. Σὲ μί­α κρί­σι­μη καμ­πή, ὅ­ταν ἔ­τει­ναν νὰ χα­θοῦν ἐ­ξαι­τί­ας τοῦ εὐ­δαι­μο­νι­σμοῦ καὶ τῆς βαρ­βα­ρό­τη­τος, δι­α­φυ­λά­χτη­καν ἀ­πὸ τὸν Κων­σταν­τῖ­νο στὸ χι­λι­ε­τὲς Βυ­ζάν­τιο. Ἔ­πε­σε τὸ Βυ­ζάν­τιο καὶ τὰ ἀ­γα­θὰ τοῦ πο­λι­τι­σμοῦ με­τα­κό­μι­σαν πά­λι στὴν Δύ­ση μὲ τοὺς Λο­γί­ους, γιὰ νὰ ἀ­πο­τε­λέ­σουν στα­θε­ρὴ βά­ση καὶ θε­μέ­λιο τοῦ σύγ­χρονου πο­λι­τι­σμοῦ.
            Σὲ αὐ­τὴ τὴ δι­α­δρο­μὴ τοῦ πο­λι­τι­σμοῦ δὲν πρέ­πει νὰ λη­σμο­νεῖ κα­νέ­νας τὴν ἀ­φε­τη­ρί­α καὶ τὸ λί­κνο του, τὴν Ἑλ­λά­δα, καὶ τοὺς Με­γά­λους, ποὺ ἔ­παι­ξαν κα­θο­ρι­στι­κὸ ρό­λο στὴ δι­ά­δο­ση καὶ δι­α­φύ­λα­ξή του. Αὐ­τοὶ ἦ­ταν ὁ Μα­κε­δὼν Μέ­γας Ἀ­λέ­ξαν­δρος καὶ ὁ Ρω­μαῖ­ος Αὐ­το­κρά­τωρ Μέ­γας Κων­σταν­τῖ­νος, ποὺ ἦ­ταν ὁ πα­τέ­ρας τῆς Ρω­μηο­σύ­νης καὶ ὁ ἱ­δρυ­τὴς τοῦ Βυ­ζαν­τι­νοῦ κρά­τους. Ἡ ἱ­στο­ρί­α ἐ­κτι­μών­τας αὐ­τὴ τὴ συμ­βο­λή τους στὴ δι­α­κί­νη­ση καὶ δι­α­φύ­λα­ξη αὐ­τοῦ τοῦ πο­λι­τι­σμοῦ τοὺς ὀ­νό­μα­σε Με­γά­λους.
            Ὅ­ποι­οι τοὺς ἀμ­φι­σβη­τοῦν ἢ τοὺς κα­ταρ­γοῦν, εἶ­ναι ἀ­γνώ­μο­νες, ‹‹μι­κροί›› καὶ ἀ­πο­λί­τι­στοι.
*ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ‘Ἐρῶ’ , Δ΄ ΤΕΥΧΟΣ, ΟΚΤ.-ΔΕΚ. 2010

Το αλίευσα ΕΔΩ