επιμέλεια: πρωτοπρεσβυτέρου Δημητρίου Αθανασίου- πρεσβυτέρας Χαρούλας Τσουλιάη
Η Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου εξέδωσε τον Β΄Τόμο των Απάντων του Αγίου Μαξίμου του Γραικού. Ο Β τόμος περιέχει είκοσι οκτώ(28) Λόγους του Αγίου, που αναπτύσσονται σε σε 445 σελίδες. Οι λόγοι αυτοί γράφτηκαν στην Ρωσία κατά την διάρκεια του εγκλεισμού του Οσίου στη Μονή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στο Ότροτς της Επισκοπής Τβερ μετά το έτος 1534.
Η μετάφραση από τα ρωσικά στα ελληνικά έγινε από τον Μάξιμο Τσυμπένκο (Κλασικό φιλόλογο, ιστορικό-ελληνιστή, καθηγητή της Φιλοσοφίας του Πολυτεχνείου Κιέβου και της Θεολογικής Ακαδημίας Κιέβου) και η θεολογική θεώρηση της μετάφρασης είναι της κυρίας Ειρήνης Κασάπη, δρος Θεολογίας.
Τον τόμο προλογίζει ο Μητροπολίτης Άρτας κ. κ. Ιγνάτιος, ο οποίος μεταξύ των άλλων σημειώνει : «Οι λόγοι είναι εξόχως σημαντικοί, διδακτικοί και επικοδομητικοί. Μαρτυρούν δε, κατά τον πλέον σαφή τρόπο το ορθόδοξο φρόνημα του Αγίου Μαξίμου, όπως αυτό διαμορφώνεται και εκφράζεται μέσα από την ευρυμάθειά του, την αγιογραφική και αγιοπατερική κατάρτισή του και την οσιακή και ασκητική του ζωή».
Η εισαγωγή του τόμου είναι του κ. Μιχάλη Τρίτου, Κοσμήτορα της Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ.
Σελίδα χειρογράφου από Συλλογή των έργων του αγίου Μαξίμου του Γραικού, Ρωσική Εθνική Βιβλιοθήκη
Υπενθυμίζουμε ότι τα έργα του Αγίου Μαξίμου εκδόθηκαν αρχικά από την Θεολογική Ακαδημία του Καζάν από το 1839-1862 σε τρεις τόμους, όπου συμπεριλήφθηκαν εκατόν τριάντα λόγοι του στα παλαιορωσικά. Στη συνέχεια η Λαύρα του Αγίου Σεργίου επανέκδωσε τους τρεις τόμους το 1910 και το 1996 στα ρωσικά της εποχής εκείνης, ενώ το 2006 στην καθομιλουμένη σύγχρονη ρωσική γλώσσα.
Περιεχόμενα του Τόμου.
Στον Α΄Λόγο, που φέρει τον τίτλο Ομολογία Πίστεως, ο Άγιος προσπαθεί να αποδείξει στους κατηγόρους του ότι είναι ορθόδοξος μοναχός. Ομολογεί την πίστη του στον Ένα και Τριαδικό Θεό, διακηρύσσει την Θεότητα του δευτέρου και του τρίτου προσώπου της Αγίας Τριάδας, αναφέρεται με σεβασμό στις Οικουμενικές Συνόδους, που εδογμάτισαν τα της Ορθοδόξου Πίστεως και ως γνήσιος Αγιορείτης Μοναχός εκφράζει τον ιδιαίτερο σεβασμό που έχει προς το πρόσωπο της Υπεραγίας Θεοτόκου, για την οποία γράφει και τα εξής.
«Ομολογώ και κηρύττω σε κάθε Ορθόδοξο πιστό την ευλογημένη Δέσποινά μου Θεοτόκο, τη προστάτιδα και Υπέρμαχο όλων των Ορθοδόξων Χριστιανών, ότι Αυτή είναι Αγία και Πάναγνη και Πανάχραντη και Αειπάρθενη. Ακόμα και πριν από την θεία και άσπορο σύλληψη του ενσαρκωμένου από Αυτήν Μονογενούς Υιού του Θεού, κατά την ίδια την γέννηση και μετά την γέννηση εκείνη παρέμεινε Παναγία Παρθένος. Όπως δεν εγνώρισε πειρασμό ανδρός πριν από την άσπορη σύλληψη του Εμμανουήλ, έτσι παρέμεινε και μετά την Γέννησή Του. Ας μην επιτρέψει κάποιος από τους χριστιανούς στον εαυτό του να διανοηθεί σχετικά με αυτά κάτι βλάσφημο για την Παναγία και Αειπάρθενο, την Τιμιωτέρα των Χερουβείμ και ασυγκρίτως ενδοξοτέρα των Σεραφείμ!»(σελ.26).
Παράλληλα αναφέρεται σε θέματα ορθοπραξίας, όπως αποφυγή της κερδοσκοπίας, της τοκογλυφίας, της αδικίας, της αρπαγής έργων και περιουσιών.
Στην συνέχεια αντικρούει τις κατηγορίες για την προσβολή του ρωσικού κράτους. Τις χαρακτηρίζει ψευδείς και ανυπόστατες. Γράφει σχετικά:
«Σας ικετεύω λοπόν, ορθόδοξοι, μην ακούτε αυτές τις άδικες συκοφαντίες …Φωτιζόμενος και νουθετούμενος από την Χάρη του Κυρίου μας Ιησού Χριστού, ακατάπαυστα με όλη την ψυχή μου προσεύχομαι στον κοινό Άρχοντα και Δημιουργό να ελεεί και να σώζει το θεοφύλακτο κράτος και να δίνει μακροζωία και υγεία στον ευσεβή και μεγάλο ηγεμόνα της Ρωσίας Ιωάννη, γιο του Βασιλείου, και στον αδελφό του, τον ηγεμόνα Γεώργιο. Κάθε μέρα δέκα φορές γονατιστός προσεύχομαι γι’ αυτούς μπροστά στον βασιλεύοντα στους ουρανούς Κύριό μας Ιησού Χριστό, τον οποίο καλώ ως μάρτυρα ότι λέγω την αλήθεια. Πού βασίζονται λοιπόν ορισμένοι και με συκοφαντούν άδικα αποκαλώντας με προδότη και εχθρό του θεοφύλακτου Ρωσικού κράτους; Ας μην τους καταλογίσει Κύριος ο Θεός αυτήν την αμαρτία!…Δεν είναι ούτε καλό ούτε πρέπον στους ιερείς του Κυρίου Ιησού Χριστού, του Υιού του Θεού, του Υψίστου αρχιερέα, να υπερχειλίζουν από οργή, θυμό και μνησικακία, να μισούν άδικα και να καταδιώκουν με εχθρότητα τους αθώους και μάλιστα αυτούς που προσεύχονται για σας ακατάπαυστα και αγωνίζονται με θείο ζήλο και εργάζονται για την ευαγγελική αλήθεια και την ευταξία του μοναχικού βίου.(σελ.31)
Επίσης κάνει ιδιαίτερη αναφορά ο Όσιος σε ορισμένους αδόκιμους, μεταφραστικούς όρους όπως π.χ. «καθίσας» και «εκάθισας», για τους οποίους κατηγορήθηκε για εισαγωγή αιρετικών διδασκαλιών, αφού στερεί τον Μονογενή Υιό και Λόγο του Θεού από την θέση του εκ δεξιών του Πατρός. Αποκαλύπτει ότι δεν φταίει ο ίδιος αλλά οι Ρώσοι μεταφραστές Δημήτριος και Βλάσιος, οι οποίοι τους μετέφρασαν από την λατινική στην Ρωσική, αφού ο ίδιος δεν είχε ακόμα επαρκή γνώση της ρωσικής.
«…Εγώ καλώντας ως μάρτυρα τον Θεό, τον μόνο καρδιογνώστη, από τον οποίο δεν μπορεί να κρυφθεί κανείς, σας απαντώ …Εάν πίστευα ποτέ ή πιστεύω τώρα ή σχεδιάζω να πιστεύω στο μέλλον μία τέτοια μεγάλη βλασφημία κατά του Κυρίου μας Ιησού Χριστού, όπως με κατηγορούν άδικα οι συκοφάντες μου, ας μου στερήσει ο Κύριος την μέλλουσα κοινωνία με τους πιστούς και ας μου αρνηθεί την εκ δεξιών θέση δίπλα στον φοβερό Κριτή όταν έλθει Αυτός να δικάσει ζώντας και νεκρούς. Ας αφορισθώ από τα πρόσωπά τους και ας στερηθώ την αιώνια δόξα και την αγαλλίαση και ας καταδικαστώ στο πυρ το εξώτερο μαζί με τον αισχρό Άρειο! Εγώ ωστόσο μαζί με τον θείο Απόστολο Παύλο κηρύττω ορθά και λέω με όλη την ψυχή μου: «Ος ων απαύγασμα της δόξης και χαρακτήρ της υποστάσεως αυτού, φέρων τε τα πάντα τω ρήματι της δυνάμεως αυτού, δι΄εαυτού καθαρισμόν ποιησάμενος των αμαρτιών ημών εκάθισεν εν δεξιά της μεγαλωσύνης εν υψηλοίς…»(Εβρ.1,3)…Ας γνωρίζετε θεοφιλέστατοι επίσκοποι και λαμπροί ηγεμόνες και βογιάροι, ότι όταν εγώ ο αμαρτωλός πραγματοποίησα την διόρθωση του Τριωδίου, μετέφραζα τις λέξεις στους μεταφραστές σας Δημήτριο και Βλάσιο στην λατινική γλώσσα, επειδή δεν γνώριζα ακόμα πλήρως την γλώσσα σας …..δίκαιο είναι να αναγνωρισθούν αίτιοι αυτής της αμελείας εκείνοι και όχι εγώ, επειδή δεν γνώριζα τότε την διαφορά αυτών των εκφράσεων. Αν το γνώριζα δεν θα σιωπούσα, αλλά οπωσδήποτε θα διόρθωνα αυτή την απρεπή παραδρομή. Ποιο όφελος άραγε θα είχα από αυτά τα μαύρα κουρέλια, τις προσευχές, τον μοναχικό βίο και αυτές τις πολυετείς κακουχίες μου, αν αποδειχθώ ότι βλασφημώ τον Κύριο και Θεό και Σωτήρα μου, τον Ιησού Χριστό, στον οποίο ευελπιστώ από την νεότητά μου; ..»(σελ.29,30).
Οι Λόγοι Β, Γ και Δ είναι αντιρρητικοί κατά των Ιουδαίων, που αρνούνται το μεγάλο γεγονός της Θείας του Σωτήρος Ενανθρωπήσεως. Ο Άγιος Μάξιμος είναι ιδιαίτερα αυστηρός στα κείμενα του Σαμουήλ του Ιουδαίου, τα οποία μετέφρασε ο Νικόλαος Γερμανός από την λατινική στην ρωσική.
Ο Ε Λόγος είναι στηλιτευτικός κατά της ελληνικής πλάνης και γελοιοποιεί τους Θεούς του Ολύμπου. Υπερτονίζει την μοναδικότητα της χριστιανικής αλήθειας και εκλαϊκεύει δύσκολες θεολογικές έννοιες όπως το δόγμα της Αγίας Τριάδας.
«Ο Θεός δεν μπορεί να υπάρχει χωρίς τον Λόγο και το Πνεύμα, που είναι ίσοι και ομοούσιοί Του, όπως ούτε ο ήλιος χωρίς την θερμότητα και τις ακτίνες του, ούτε η νοερή ψυχή χωρίς τον νου και τον λόγο. Όπως πρέπει να πιστεύετε ότι Αυτός είναι ένας στην ουσία Του, έτσι πρέπει να τον ομολογείτε ως τρισυπόστατο, αλλά και ως ασυναίρετα συνηρημένη ύπαρξη….»(σελ.62)
Οι Λόγοι ΣΤ, Ζ ,Η στρέφονται κατά του Μωάμεθ του Κυνός τον οποίο χαρακτηρίζει κόλακα, λύκο ντυμένο με προβιά και πρόδρομο του αντιχρίστου , ασεβέστατο, σκοτεινό, κακό λύκο, ενσαρκωμένο δαίμονα με ήθος κτηνώδες, πλήρες κακίας και δαιμονικής πονηρίας.
Αντίθετα εξαίρει την θεότητα του Χριστού και καλεί τους πιστούς σε πνευματική συστράτευση εναντίον της ασεβείας των αθέων Αγαρηνών και του αισχρού Μωάμεθ, στον οποίο εγαταστάθηκε ο θεομίσητος διάβολος.
Ο Θ Λόγος είναι απολογητικός λόγος εναντίον της κακοδοξίας των Αρμενίων. Γράφει τα εξής στην αρχή του λόγου:
«Η συγκροτηθείσα από διάφορες αιρέσεις κακοδοξία των Αρμενίων εμπεριέχει τρεις βασικές και σημαντικότερες από τις λοιπές ασεβείς και μιαρές αιρέσεις. Η πρώτη και χειρότερη από αυτές συνίσταται στην άποψη ότι κατά την διάρκεια των σωτηρίων παθών του Θεού-Λόγου, η απαθής Θεότητά του πέθανε, όπως και η ανθρώπινη φύση Του. Η δεύτερη στον ισχυρισμό τους ότι ο ενανθρωπήσας Λόγος του Θεού μετά την Ανάληψή του απεκδύθηκε την θεία σάρκα Του, την οποία έλαβε από τα πανάμωμα αίματα της Παναγίας Θεομήτορος. Και η τρίτη από ότι αναμιγνύουν τις δύο φύσεις, που ενώθηκαν ασυγχύτως στον Χριστό, την θεία και την ανθρωπίνη, πρεσβεύοντες ότι δήθεν έγιναν μία. Αυτές είναι οι κυριότερες αιρέσεις…»(σελ.139)
Ο Όσιος προτρέπει τους πιστούς να μην έχουν κοινωνία με τους Αρμένιους, γιατί αυτοί βρίσκονται σε πλάνη, αφού βρίσκονται σε αντίθεση με την Αγία Γραφή, την διδασκαλία των Πατέρων και τις αποφάσεις των Οικουμενικών Συνόδων.
«Γι αυτό λοιπόν σας συμβουλεύω, ως πιστούς φίλους και αγαπημένους αδελφούς, να απομακρυνθείτε από την αισχρή φιλία και την δολία συζήτηση μαζί τους, αν πράγματι επιθυμείτε μέχρι τέλους να διατηρήσετε τους εαυτούς σας υγιείς στην ορθή πίστη που κληρονομήσατε από τους προγόνους σας…. Αφού οι καταραμένοι Αρμένιοι αντιστέκονται στην διδασκαλία όχι μόνο μίας ή δύο αλλά επτά ολόκληρων Συνόδων πώς μπορούμε να τους θεωρούμε αξίους επικοινωνίας και συζητήσεως; Όποιος θελήσει να γιατρεύσει τον λεπρό, θα αρρωστήσει και ο ίδιος από την λέπρα του και δεν θα τον θεραπεύσει. Να ξέρετε επίσης ότι κάθε αίρεση έχει αρχηγό της τον διάβολο, επειδή αυτός είναι ο ίδιος ο αναφερόμενος στο Ευαγγέλιο εχθρός. Είναι εκείνος ο άνθρωπος που μέσα στο σιτάρι της καθαρής ευαγγελικής θεογνωσίας έσπειρε τα πονηρά ζιζάνια, δηλαδή τις διάφορες αιρέσεις με τις οποίες ο αισχρότατος προσπαθεί να μας παρασύρει και δια αυτών να μας απομακρύνει από την άμωμη ορθόδοξη πίστη….»(σελ.146).
Έντονο αντιλατινικό και απολογητικό χαρακτήρα έχουν οι Λόγοι Ι, ΙΑ, ΙΒ ,ΙΓ, ΙΔ και ΙΕ που βρίσκονται στις σελίδες 149-279 του βιβλίου. Αναφέρονται στις πλάνες των Λατίνων με αφορμή την πραγματεία του γιατρού Νικολάου Γερμανού περί ενώσεως των Ορθοδόξων με τους Λατίνους. Ο Άγιος Μάξιμος με δογματική ακρίβεια, βιβλική και πατερική θεμελίωση ανατρέπει τις θέσεις του Νικολάου Γερμανού, τις γνωστές κακοδοξίες των Ρωμαιοκαθολικών για το καθαρτήριο πυρ, το filioque και την χρήση των Αζύμων. Επίσης με τις λατινικές κακοδοξίες ασχολείται και ο Λόγος ΚΒ ( σελ.369-390) και με τις πλάνες του Λατινόφρονα Νικολάου Γερμανού ασχολείται ο Λόγος ΚΕ(σελ.411-428).
Στους Λόγους ΙΖ, ΙΗ, ΙΘ, Κ, και ΚΑ αναπτύσσονται θέματα σχετικά με την αστρολογία, τον τροχό της Τύχης δίνοντας απαντήσεις στον Θεόδωρο Ιβάνοβιτς Κάρπωφ. Ο Μάξιμος έγραψε και κατά των διαφόρων δεισιδαιμονιών, που παρατήρησε στην Ρωσική κοινωνία. Κατέκρινε την πίστη στα όνειρα, στην αστρολογία και στα ζώδια, στην μοίρα κ.λ.π.. Ειδικότερα στον λόγο του «Περί του ότι η Θεία Πρόνοια και όχι τα άστρα ή ο τροχός της Τύχης ορίζουν την μοίρα του ανθρώπου»(Λόγος ΙΖ) γράφονται και τα εξής:
“Η ψευδής και ασεβής διδασκαλία των αστρολόγων και των μάντεων της μοίρας του ανθρώπου κατά την ημέρα της γεννήσεώς του αποκαλύφθηκε στους Χαλδαίους, τους Έλληνας και τους Αιγυπτίους από τους ίδιους τους πονηρούς και μισανθρώπους δαίμονες για την καταστροφή όσων τους πιστεύουν και όχι άνωθεν δια της Χάριτος του Αγίου Παρακλήτου…..
Η αστρολογική πλάνη είναι λίαν ψευδής και θεομίσητη και δεν μπορεί να σώσει όσους την ενστερνίζονται. Αντιθέτως όσοι την ασκούν και την αποδέχονται, σαν ξύλα θα βασανίζονται στο αιώνιο πυρ και δεν θα μπορούν να σώσουν τις ψυχές τους από τις φλόγες… “(σελ.315,318)
Στον ΚΓ Λόγο του στρέφεται κατά των Λουθηρανών, οι οποίοι αρνούνται την προσκύνηση των Αγίων εικόνων. Ο Όσιος διατυπώνει την ορθόδοξη θεολογική θέση για την προσκύνηση των αγίων εικόνων και χρησιμοποιώντας επιχειρήματα από την Παλαιά Διαθήκη και από την Ορθόδοξη Παράδοση ( π.χ. το γεγονός ότι ο Ευαγγελιστής Λουκάς ιστόρησε την εικόνα της Θεοτόκου ) αποδεικνύει γιατί η τιμητική προσκύνηση των εικόνων δεν συνιστά ειδωλολατρία.
Ως γνήσιος Αγιορείτης μοναχός και μάλιστα προερχόμενος από το Θεομητορικό μοναστήρι του Βατοπαιδίου στον ΚΔ Λόγο του ασχολείται με το Σεπτό και πανακήρατο πρόσωπο της Υπεραγίας Θεοτόκου. Στρέφεται ιδιαίτερα κατά των βλασφημούντων την Θεοτόκο. Γράφει σχετικά :
«….πώς τολμούν ορισμένοι ευρισκόμενοι μακράν της σωφροσύνης να απορρίπτουν το ανυπέρβλητο ύψος της αγιοσύνης και της δόξας της Παναγίας και αειμακαρίστου Θεομήτορος, της υψηλοτέρας των ουρανών και πασών των νοερών ουράνιων δυνάμεων, και να ισχυρίζονται ότι αυτή ήταν ένδοξη και αγία μόνο κατά την διάρκεια της κυήσεως του Εμμανουήλ στην παναγία κοιλία Της, ενώ όταν Τον γέννησε και τον θήλαζε έπαψε ολότελα να διαφέρει από τις υπόλοιπες γυναίκες; Ω, τι θεομάχος σκέψη και λόγος! Ω, τι ακραία αμάθεια και άγνοια των θεοπνεύστων γραφών! Πώς και δεν κατάλαβαν, οι άσωτοι, τι είπε για αυτήν ο προπάτωρ της στον προελθόντα από αυτή σαρκωθέντα Θεό-Λόγο; «Παρέστη η βασίλισσα εκ δεξιών σου εν ιματισμώ διαχρύσω περιβεβλημένη πεποικιλμένη». Ποια είναι αυτή «η βασίλισσα εκ δεξιών σου εν ιματισμώ διαχρύσω περιβεβλημένη πεποικιλμένη», ανόητοι και αναίσθητοι στην καρδιά; Και εκ δεξιών Τίνος παρέστη αυτή; Μήπως δεν γνωρίζετε την υψηλή θέση του Μονογενούς, για τον οποίο ο γεννήτωρ Πατήρ Του είπε: «Είπεν ο Κύριος τω Κυρίω μου, κάθου εκ δεξιών μου… εκ γαστρός προ εωσφόρου εξεγέννησά σε», καθώς και, «ο θρόνος αυτού ως ο ήλιος εναντίον μου και ως η σελήνη κατηρτισμένη εις τον αιώνα»[4]. Εκεί στέκεται επίσης και η Βασίλισσα και Παντάνασσα εκ δεξιών του Παντοκράτορος Υιού και δημιουργού της ικετεύοντας Αυτόν για την σωτηρία όλων, όσοι προσεύχονται με πίστη και στερεά πεποίθηση και ζητούν από αυτή την βοήθεια και την σωτηρία από τις δυστυχίες που τους έχουν κυριεύσει. Ακούστε όμως, κωφοί, τι λέγει σε αυτήν ο προπάτωρ Της: «Ακουσον, θύγατερ, και ιδέ και κλίνον το ους σου και επιλάθου του λαού σου και του οίκου του πατρός σου, ότι επεθύμησεν ο βασιλεύς του κάλλους σου»], δηλαδή της ασύγκριτης αγνότητας και της σωφροσύνης και της πανάγνου παρθενίας Της. «Ότι αυτός εστιν ο κύριός σου», επειδή δηλαδή Αυτός, ο Δημιουργός και Θεός Της, ευδόκησε να γίνει και Υιός Της. Γι’ αυτό «και προσκυνήσουσιν αυτώ» ως Θεό και Υιό Σου, «θυγατέρες Τύρου», δηλαδή οι λαοί που ήσαν προηγουμένως ειδωλολάτρες, διότι έτσι ακριβώς ήταν η πόλη Τύρος, που ύστερα διά της πίστεως στον Χριστό και του θείου λουτρού της παλιγγενεσίας έγινε θυγατέρα του Θεού, και «εν δώροις, το πρόσωπόν σου λιτανεύσουσιν»], την Παναγία Μητέρα του Θεού τους. Επίσης και «το πρόσωπόν σου λιτανεύσουσιν οι πλούσιοι του λαού» με δέος και αγάπη γονατίζοντας ενώπιον της πάναγνης και αξιολάτρευτης εικόνας Σου, όπως ακριβώς τελούν εμπράκτως έως σήμερα όχι μόνο οι ορθόδοξοι, αλλά και όλοι γενικώς οι κακόβουλοι αιρετικοί Λατίνοι και Αρμένιοι, αρχίζοντας ήδη από τους χρόνους των αποστόλων, όταν ο ευαγγελιστής Λουκάς ζωγράφισε την τιμία εικόνα Της και την έφερε σε αυτήν, όταν ήταν ακόμη εν ζωή. Ευχαριστημένη από το γεγονός εκείνη είπε: «Η χάρη που υπάρχει μέσα Μου να βρίσκεται σε αυτήν την εικόνα». Ας ακούσουμε όμως παρακάτω την ίδια προφητεία, πόσο υπέροχη και αληθινή είναι! «Πάσα η δόξα αυτής θυγατρός βασιλέως έσωθεν εν κροσσωτοίς χρυσοίς περιβεβλημένη πεποικιλμένη». Ως αυτή την «δόξα αυτής θυγατρός βασιλέως» τι άλλο πρέπει να εννοούμε εκτός από την ασύγκριτη αγνότητα αυτής και την ισαγγελική παρθενία Της; Ενώ «κροσσωτοίς χρυσοίς», ονομάζονται οι θείες αρετές που ανταποκρίνονται στην αγνότητα και αντιστοιχούν στην ταπεινοφροσύνη, την πραότητα, την ησυχία, το αγνό και ειλικρινές ήθος, την καλοπροαίρετη βούληση, την φιλανθρωπία και τις άλλες παρόμοιες αρετές, που κοσμούν τον κατ’ εικόνα και ομοίωση του Θεού άνθρωπο. Όλες αυτές οι αρετές κοσμούν αυτήν την αξιέπαινη θυγατέρα του Βασιλέως των Ουρανών, χάρη στις οποίες αυτή υπερέχει όλων των θυγατέρων των Ιεροσολύμων, ακριβώς όπως ο πάνσοφος Σολομώντας είχε πει σαφώς γι’ αυτήν: «Πολλαί θυγατέρες εκτήσαντο πλούτον, πολλαί εποίησαν δυνατά, συ δε υπέρκεισαι και υπερήρας πάσας. Ψευδείς αρέσκειαι και μάταιον κάλλος γυναικός· γυνή γαρ συνετή ευλογείται, φόβον δε Κυρίου αύτη αινείτω». Σε ποιαν άλλη αρμόζουν περισσότερο αυτοί οι θαυμάσιοι έπαινοι του Σολομώντα παρά στην μία και μόνη Παναγία και αειπάρθενο Θεομήτορα; Μολονότι και πριν από αυτήν οι άλλες θυγατέρες των ανθρώπων απέκτησαν πλούτο και δημιούργησαν δύναμη, δηλαδή την αρετή και άλλα αξιοθαύμαστα προτερήματα, όπως η Σάρρα, η Ρεβέκκα, η Λεία, η Ραχήλ, η Μαριάμ, η Εσθήρ, η Ιουδίθ, η προφήτιδα Αννα, η Σουσάννα, η Ιαήλ, καμία από αυτές δεν μπορεί να συγκριθεί με την Παναγία Αειπάρθενο, την Μητέρα του Εμμανουήλ…
Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλεί ο προτελευταίος λόγος του Αγίου, ο (ΚΖ), όπου ο Όσιος αντικρούει τον ισχυρισμό «ότι το ανθρώπινο γένος ήταν προορισμένο να αυξάνεται δια της σαρκικής γενετήσιας πράξεως και της φυσικής γεννήσεως, ακόμα και αν δεν είχαν αμαρτήσει οι προπάτορες.» Πιστεύει ο Όσιος ότι «ο πάνσοφος Δημιουργός είχε υπ’ όψιν του κάποιον άλλο τρόπο, για να αυξάνει το γένος μας, υψηλότερο, που θα υπερέβαινε τον νου του ανθρώπου και θα άρμοζε στην ύπαρξη αυτού που δημιουργήθηκε κατ’ εικόνα και ομοίωση του Θεού.»(σελ.439)
Τέλος στον Λόγο ΚΗ αναπτύσσει με συντομία, γιατί η υπερηφάνεια μπορεί να θεωρηθεί ως η πρώτη αμαρτία, που αρχικά εμφανίστηκε στον αγγελικό κόσμο και προκάλεσε την πτώση του Εωσφόρου και στην συνέχεια με αυτή κατάφερε ο θεομίσητος διάβολος να αποπλανήσει και τον πρωτόπλαστο, εμπνέοντας σε αυτόν την επιθυμία του να γίνει όμοιος με τον Θεό.
Σελίδα χειρογράφου από Συλλογή των έργων του αγίου Μαξίμου του Γραικού, Ρωσική Κρατική Βιβλιοθήκη
| Α/Α | ΛΟΓΟΙ | ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ |
| 1 | ΛΟΓΟΣ Α΄ | Ομολογία ορθοδόξου πίστεως, με την οποία ο όσιος Μάξιμος πληροφορεί περί του Ιησού Χριστού κάθε ορθόδοξο ιερέα και ηγεμόνα ότι ο ίδιος είναι όντως ορθόδοξος μοναχός και τηρεί στο ακέραιο την ορθόδοξη πίστη χωρίς την παραμικρή αλλοίωση. |
| 2 | ΛΟΓΟΣ Β΄ | Λόγος στην Γέννηση του Κυρίου και Θεού και Σωτήρος μας Ιησού Χριστού και κατά Ιουδαίων. |
| 3 | ΛΟΓΟΣ Γ΄ | Συμβουλή προς την ορθόδοξη Σύνοδο κατά του Εβραίου Ισαάκ, του μάγου και αγύρτη. |
| 4 | ΛΟΓΟΣ Δ΄ | Αντιρρητικός κατά των κεφαλαίων του Σαμουήλ, του Ιουδαίου. |
| 5 | ΛΟΓΟΣ Ε΄ | Λόγος στηλιτευτικός κατά της ελληνικής πλάνης. |
| 6 | ΛΟΓΟΣ ς΄ | Λόγος ελεγκτικός κατά της πλάνης των Αγαρηνών και εκείνου που την επινόησε, του Μωάμεθ του κυνός. |
| 7 | ΛΟΓΟΣ Ζ΄ | Λόγος δεύτερος επί του ιδίου θέματος προς τους ευσεβείς χριστιανούς κατά του θεομάχου και κυνός Μωάμεθ. Εδώ εν μέρει γίνεται και αναφορά στην συντέλεια του αιώνος τούτου. |
| 8 | ΛΟΓΟΣ Η΄ | Απάντηση των χριστιανών κατά των Αγαρηνών που λοιδορούν την ορθόδοξη πίστη μας. |
| 9 | ΛΟΓΟΣ Θ΄ | Λόγος κατά της κακοδοξίας των Αρμενίων. |
| 10 | ΛΟΓΟΣ Ι΄ | Εγκωμιαστικός λόγος στους αποστόλους Πέτρο και Παύλο. Εδώ γίνεται και έλεγχος των τριών μεγάλων λατινικών αιρέσεων. |
| 11 | ΛΟΓΟΣ IA΄ | Κατά της ψευδούς πραγματείας του Νικολάου Γερμανού περί της ενώσεως των ορθοδόξων με τους Λατίνους. |
| 12 | ΛΟΓΟΣ ΙΒ΄ | Κατά Λατίνων, ότι δεν πρέπει να προσθέτουμε ή να αφαιρούμε τίποτε από την θεία ομολογία της αμώμητης χριστιανικής πίστεως. |
| 13 | ΛΟΓΟΣ ΙΓ΄ | Συνέχεια του προηγούμενου λόγου. |
| 14 | ΛΟΓΟΣ ΙΔ΄ | Κατά του Νικολάου του Λατίνου περί της εκπορεύσεως του Αγίου Πνεύματος. |
| 15 | ΛΟΓΟΣ ΙΕ΄ | Επιστολή στον πολυμαθή Νικόλαο Γερμανό. |
| 16 | ΛΟΓΟΣ Ις΄ | Επιστολή στον κύριο Θεόδωρο Ιβάνοβιτς Κάρπωφ. |
| 17 | ΛΟΓΟΣ ΙΖ΄ | Περί του ότι η θεία Πρόνοια και όχι τα άστρα ή ο τροχός της Τύχης ορίζουν την μοίρα του ανθρώπου. |
| 18 | ΛΟΓΟΣ ΙΗ΄ | Κατά των όσων επιχειρούν δια της αστρολογίας να προλέγουν το μέλλον καθώς και περί της ελευθέρας βουλήσεως του ανθρώπου. |
| 19 | ΛΟΓΟΣ ΙΘ΄ | Παραινετική επιστολή προς έναν ηγεμόνα περί του ψεύδους της αστρολογίας και παρηγορητική σε όσους ζουν εν θλίψει. |
| 20 | ΛΟΓΟΣ Κ΄ | Επιστολή σε έναν μοναχό, ηγούμενο κατά την μοναστική τάξη, περί της γερμανικής πλάνης της επονομαζόμενης Τύχης και του τροχού της. |
| 21 | ΛΟΓΟΣ ΚΑ΄ | Κατά Νικολάου του Γερμανού, αγύρτου και αστρολόγου. |
| 22 | ΛΟΓΟΣ ΚΒ΄ | Λόγος εν μέρει στηλιτευτικός κατά της λατινικής κακοδοξίας και κατά του «Αλμανάκ» που προφήτεψε κατακλυσμό πιο ολέθριο από εκείνον του παρελθόντος. |
| 23 | ΛΟΓΟΣ ΚΓ΄ | Κατά Λουθηρανών. Περί της προσκυνήσεως των αγίων εικόνων. |
| 24 | ΛΟΓΟΣ ΚΔ΄ | Κατά των βλασφημούντων την Παναγία Θεοτόκο. |
| 25 | ΛΟΓΟΣ ΚΕ΄ | Απάντηση στον Νικόλαο τον Λατίνο. |
| 26 | ΛΟΓΟΣ Κς΄ | Εξήγηση περί του χειρογράφου των αμαρτιών. |
| 27 | ΛΟΓΟΣ ΚΖ΄ | Κατά των ισχυριζομένων ότι το ανθρώπινο γένος ήταν προορισμένο να αυξάνεται δια της σαρκικής γενετήσιας πράξεως και της φυσικής γεννήσεως, ακόμη και αν δεν είχαν αμαρτήσει οι προπάτορες. |
| 28 | ΛΟΓΟΣ ΚΗ΄ | Περί του ποια αμαρτία είναι πρώτη στην ανθρώπινη φύση. |
-Σαν θέμα του εξωφύλλου, ο Πύργος της Παναγίας της Ιεράς Μονής Βατοπαιδίου στον οποίο στεγάζεται η Παλαιά Βιβλιοθήκη, όπου σώζονται όλα τα χειρόγραφα που μελετούσε ο Άγιος Μάξιμος σαν μοναχός κατά την περίοδο της διαμονής του στην Μονή.(1506-1516).
-Στην σελ.7 σύγχρονη φορητή εικόνα του Αγίου Μαξίμου από το Αγιογραφείο της Ι.Μ.Μ. Βατοπαιδίου.
-Στην σελ.9 φωτογραφία σελίδας χειρογράφου από Συλλογή των έργων του Αγίου Μαξίμου του Γραικού. Ρωσική Εθνική Βιβλιοθήκη.
-Στην σελ.10 φωτογραφία σελίδας χειρογράφου από Συλλογή των έργων του Αγίου. Ρωσική Κρατική Βιβλιοθήκη.
Επίλογος
«..Στους είκοσι οκτώ (28) λόγους του τόμου αυτού φανερώνεται μια νεοπατερική μορφή, ένας ιδεώδης μοναχός, ένας συνεπέστατος αγωνιστής της Ορθοδοξίας, ο οποίος δεν θυσιάζει την αλήθεια στην καιρική σκοπιμότητα, αλλά ασκεί δριμύτατη κριτική στην εκκοσμίκευση, στον συγκρητισμό, στην αυτονομημένη ανθρώπινη σοφία και προτρέπει στην ορθοπραξία, στην μετάνοια, στην κοινωνική αλληλεγγύη και κυρίως στην κάθαρση των αισθήσεων από τον συσκοτισμό της καθημερινότητας. Μόνο με αυτές τις προϋποθέσεις, πιστεύει ο Άγιος Μάξιμος ότι θα αξιωθούμε της θείας και Θαβωρείου φωτοχυσίας και της θεώσεως της υπάρξεώς μας στην ατέρμονη αιωνιότητα «όπου ήχος καθαρός εορταζόντων.»
Αυτός ο μεγάλος άγιος και φωτιστής των Ρώσων πρέσβευε αυτό, που για την χριστιανική κοινωνιολογία αποτελεί βασική και αναντίρρητη αλήθεια. Ότι η διόρθωση του κακού αρχίζει και θεμελιώνεται στην προσωπική μετάνοια του κάθε ανθρώπου και ότι η αλλαγή του κόσμου θα γίνει με την χριστοποίηση των θεσμών και των δομών του παρόντος.»(Μιχάλης Τρίτος-Κοσμήτορας της Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ.-Εισαγωγή σελ.19,20)
Διάθεση του βιβλίου:Ἐκδόσεις Σταμούλης ΑΕ Ἀβέρωφ 2 104 33 ΑΘΗΝΑΙ τηλ.: 210-5238305 e-mail: info@stamoulis.gr
Εικονία ΕΠΕ Ἀγνώστου Στρατιώτου 26 546 31 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ τηλ.: 2310-257609 e-mail: info@ixnk.gr
Αγιορείτικες εκδόσεις «Ο Άθως» Γρηγορίου Αυξεντίου 39 Μέγαρο Κάριδερς κατ. 3 6021 Λάρνακα, ΚΥΠΡΟΣ τηλ.: 24-626256 e-mail: athos@cytanet.com.cy
Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου 630 86 Καρυές Άγιον Όρος e-mail: monastery@vatopedi.gr
Το αλίευσα ΕΔΩ 
