Ἡ ἀνδρεία, ὁ ἀπαράμιλλος ἡρωϊσμός, ἡ
χαρισματικὴ προσωπικότητα, ἡ αὐταπάρνηση, τὸ εὖρος καὶ ἡ ταχύτητα τοῦ
πνεύματός του ἦταν μοναδικά, καὶ στὸ μέγεθος αὐτὸ δὲν παρουσιάστηκαν
ποτὲ ξανὰ ἀπὸ ἕναν ἡγέτη, μιᾶς τόσο μεγάλης αὐτοκρατορίας. Ὁ Ἀρριανὸς
ἔγραψε ὅτι «ὁ Ἀλέξανδρος εἶχε τὴ θαυμάσια δύναμη νὰ ἁρπάζει τὴ σωστὴ κίνηση, ὅταν ἡ κατάσταση φαινόταν νεφελώδης».Οἱ μάχες καὶ οἱ νίκες του ἀποκαθήλωσαν καθετὶ ποὺ θεωροῦσαν δεδομένο μέχρι τότε, ὅπως τὸ ἀκατανίκητο τοῦ περσικοῦ ἱππικοῦ.
Ὅπως σημειώνει ὁ Χάμοντ, ὁ Ἀλέξανδρος μεγάλωσε σὲ ἕνα βασίλειο ποὺ βρισκόταν συνεχῶς σὲ πόλεμο. Ἔτσι ἡ ἐπιβίωση σὲ δύσκολες πολεμικὲς στιγμὲς ἦταν καθημερινὸ βίωμα. Ὁ Ἀλέξανδρος πολεμοῦσε πρῶτος, ὅπως πρῶτος ἀνέβαινε τὰ ἐχθρικὰ τείχη, στὴν πρώτη γραμμή, μαζὶ μὲ τοὺς ἁπλοὺς στρατιῶτες τῆς μακεδονικῆς φάλαγγας. Ἡ φωνὴ τοῦ Ἀλέξανδρου ἦταν δυνατὴ καὶ ἑλκυστική, ἡ φύση του ἀκούραστη καὶ μποροῦσε νὰ ἀσκεῖται ἀνεβαίνοντας καὶ κατεβαίνοντας ἀπὸ ἕνα ἅρμα. Αὐτὴ ἡ σωματική του δύναμη καὶ τὸ παράστημά του ἐπέτρεψαν στὸν Ἀλέξανδρο νὰ ἀνεβεῖ στὴ ράχη τοῦ Βουκεφάλα, περιστατικὸ στὸ ὁποῖο ὁ Φίλιππος θαύμασε τὸ θάρρος τοῦ γιοῦ του.
Οἱ τραυματισμοί του δεκάδες, ἀπὸ τοὺς ὁποίους καὶ γλύτωσε καὶ ἀνάρρωνε σχετικὰ γρήγορα, τηρουμένων τῶν ἀναλογιῶν καὶ τῶν ἰατρικῶν μέσων τῆς ἐποχῆς του, κι αὐτὸ ὀφειλόταν στὶς σωματικές του ἱκανότητες καὶ ἀντοχές. Αὐτὲς ποὺ συνδέονταν μὲ τὶς πνευματικές του δυνατότητες, οἱ ὁποῖες εἶχαν δημιουργηθεῖ ἤδη ἀπὸ τὴν παιδική του ἡλικία.
Ἡ στρατηγική του σκέψη καὶ ἡ στρατηγική του ἰδιοφυΐα ἦταν ἐμφανεῖς. Μποροῦσε νὰ ἐμπνεύσει τοὺς ἄνδρες του μὲ τὴν προσωπική του γενναιότητα σὲ κάθε ἐνέργεια, ἐνῷ ἡ ταχύτητα τῶν κινήσεών του καὶ ἡ εὐρύτητα τοῦ πνεύματός του ἦταν τὰ χαρακτηριστικά του. Ἡ πολιτική του, ἐξάλλου, νὰ φέρεται ἤπια στὶς ἑλληνικὲς πόλεις ἔφερε τὴ συνεργασία τους. Ὡς βασιλιὰς τῆς Ἀσίας ἐλευθέρωνε ἀνθρώπους ἀπὸ τὸν περσικὸ ζυγὸ καὶ κέρδιζε ἔτσι τὴν ὑποστήριξη χωρῶν. Ὅπου συναντοῦσε ἀντίσταση ἀποδείκνυε ὅτι ἦταν ὑπέρτερος στρατιωτικά, ἀλλὰ δὲν ἐπέβαλλε φρουρές. Πῆρε τὴν ὑπάρχουσα δομὴ τῆς διακυβέρνησης μέσῳ σατραπῶν, ἔκανε ριζικὲς διορθώσεις καὶ προχώρησε στὴν ἐκπαίδευση νέων ἀνθρώπων στὴν ἑλληνικὴ στρατιωτικὴ δομή.
Πολλοὶ στρατοὶ ἀκόμη καὶ σήμερα ἀκολουθοῦν τὶς ὁδηγίες ποὺ θέσπισε ὁ Ἀλέξανδρος σὲ θέματα ἐπιμελητείας, ἐφοδιασμοῦ, ἐνῷ πολλοὶ ἡγέτες ἐμπνέονται ἀπὸ τὸν Μακεδόνα βασιλιά, ἀπὸ τὶς ἀρχές του, τὶς ἀξίες του καὶ τὸν τρόπο διοίκησης.
Ὁ Ἀλέξανδρος ἦταν καὶ στρατιωτικὰ ἔντιμος. Πρὶν τὴν κρίσιμη μάχη στὰ Γαυγάμηλα, καὶ παρὰ τὴν ὑπόδειξη τοῦ Παρμενίωνα νὰ ἐπιτεθοῦν αἰφνιδιαστικὰ κατὰ τὴ διάρκεια τῆς νύχτας, δεδομένου ὅτι ὁ περσικὸς στρατὸς ἦταν ἀναρίθμητος, δήλωσε ὑπερήφανα ὅτι «δὲν κλέβω τὴ νίκη».
Ὁ ἑλληνικὸς τρόπος ζωῆς, τὸ ἑλληνικὸ πολιτισμικὸ πρότυπο ἦταν ἡ ἄποψή του γιὰ τὴ ζωή του, γιὰ τὴ ζωὴ κάθε ἀνθρώπου. Ἡρωϊκὸς καὶ θεϊκός, καὶ ταυτόχρονα ἀνθρώπινος καὶ θνητός. Ὁ πρῶτος δάσκαλος τοῦ Ἀλέξανδρου, ὁ Λυσίμαχος, τὸν μύησε ἀπὸ νωρὶς στὰ κατορθώματα τῶν μυθικῶν ἡρώων, ὁ Λεωνίδας τοῦ ἀνέπτυξε ἀκόμη περισσότερο τὸ θρησκευτικὸ αἴσθημα, ὁ Ἀριστοτέλης τοῦ δίδαξε τὰ ἀναγνώσματα τῆς Ἰλιάδας. Η ἱστορία τοῦ Φιλίστου τοῦ ἔδειξε πρότυπα ἀνθρώπων καὶ θεῶν, ὅπως ὁ Ἡρακλῆς καὶ ὁ Ἀχιλλέας, τοὺς ὁποίους ἐπιθυμοῦσε νὰ ἀνταγωνιστεῖ καὶ νὰ τοὺς ξεπεράσει, καὶ ἡ πορεία τοῦ πατέρα του, τοῦ Φιλίππου, ἦταν μερικὲς ἀπὸ τὶς ἐπιδράσεις ποὺ τὸν ἐνέπνευσαν καὶ τὸν ἔκαναν νὰ νιώθει σπουδαῖος. Νὰ θέλει νὰ πετύχει τοὺς περισσότερους ἄθλους, ἀπ᾿ ὅσους πέτυχε ἄνδρας στὴν ἱστορία.
Ὁ Ἀλέξανδρος πίστευε ὅτι ἔπρεπε νὰ συγκριθεῖ μὲ τὸν Φίλιππο. Γιὰ τὸν πατέρα του ἂν καὶ εἶχαν ἔρθει σὲ σύγκρουση πολλὲς φορές, εἶχε γνώση τῆς ἀξίας του. Ὁ Θεόπομπος, ποὺ ἦταν αὐστηρὸς κριτὴς τοῦ Φιλίππου, ἔγραψε στὰ «Φιλιππικά» του: «Ἡ Εὐρώπη δὲν ἔβγαλε ποτὲ τέτοιο μεγάλο ἄνδρα, ὅπως τὸν Φίλιππο, τὸν γιὸ τοῦ Ἀμύντα». Ὁ στόχος τοῦ Φιλίππου, ὁ ὁποῖος ρώτησε τὴν Πυθία στοὺς Δελφοὺς ἂν θὰ «νικοῦσε τὸν βασιλέα τῶν Περσῶν», ἔγινε καὶ στόχος τοῦ Ἀλέξανδρου, ὁ ὁποῖος τὸν ἔκανε καὶ πράξη.
Ὁ Ἀλέξανδρος ἤθελε νὰ γίνει ὁ πρῶτος, νὰ ξεπεράσει ἀκόμη καὶ τὸν ἡμίθεο Ἡρακλῆ. Ὁ Ἀρριανὸς ἔγραψε ὅτι «ἂν εἶχε προσθέσει τὴν Εὐρώπη στὴν Ἀσία θὰ συναγωνιζόταν τὸν ἑαυτό του, μιὰ καὶ δὲν θὰ ὑπῆρχε ἀντίπαλος!», ἐνῷ ὁ Πλούταρχος, ἔχοντας πηγὴ τὸν Ἀριστόβουλο, ἀνέφερε τὰ ἑξῆς: «Πιστεύοντας ὅτι εἶχε ἔρθει ἀπὸ τοὺς θεούς, νὰ γίνει κυβερνήτης καὶ ἑνωτὴς τῆς ἀνθρωπότητας, χρησιμοποιώντας τὴ δύναμη τῶν ὅπλων ἐκεῖ ποὺ δὲν δεχόταν τὴν πειθώ του, ἕνωσε ὅλες του τὶς δυνάμεις σὲ ἕνα καὶ μόνο σκοπό: νὰ ἑνώσει σὲ εὐτυχῆ μίξη τὶς ζωές, τοὺς τρόπους, τοὺς γάμους καὶ τὰ ἤθη τῶν ἀνθρώπων. Εἶπε σὲ ὅλους νὰ θεωροῦν τὴν οἰκουμένη ὡς πατρίδα καὶ τὸν στρατό του ὡς δική τους ἀσφάλεια».
Ἀπ᾿ ὅλους τοὺς ἀρχαίους συγγραφεῖς (Ἀρριανό, Στράβωνα, Πλούταρχο κλπ.) σημειώνεται ὅτι ὁ Ἀλέξανδρος εἶχε τόση ἀνδρεία σὲ συνδυασμὸ μὲ τὸ ἐξαιρετικὸ ἦθος, ὥστε μετὰ τὸν θάνατό του, ἡ μητέρα τοῦ Δαρείου, ἡ Συσίγαμβρις, μαθαίνοντας τὴν ἀπώλεια τοῦ Ἀλέξανδρου, ἔπαυσε οἰκειοθελῶς νὰ παίρνει τροφὴ καὶ ἀφέθηκε νὰ πεθάνει ἀπὸ ἀσιτία.
Ἡ ἑνότητα τῶν Ἑλλήνων
Οἱ Ἕλληνες γιὰ αἰῶνες ἦταν διχασμένοι καὶ μόνο σὲ δύσκολες στιγμές, ποὺ ἀφοροῦσαν στὴν ἐπιβίωσή τους, ἑνώνονταν, γιὰ νὰ ἀντιμετωπίσουν εἰσβολεῖς, ὅπως οἱ Πέρσες. Ἀκόμη ὅμως καὶ τότε ὑπῆρχαν διαφωνίες καὶ διαμάχες ποὺ ἔθεταν σὲ κίνδυνο τὴν ἀντίσταση καὶ τὴν ἄμυνα.
Ὁ Ἀλέξανδρος κατανόησε τὸ πρόβλημα τῆς διαίρεσης, ἀλλὰ καὶ τὸ πλεονέκτημα τῆς ἕνωσης τῶν Ἑλλήνων. Συνένωσε τὸν ἑλληνικὸ κόσμο, δημιούργησε θεσμοὺς μὲ τεράστια σημασία ἀκόμη καὶ σήμερα, μὲ διακριτὰ καὶ μεγάλα δικαιώματα, καὶ ἐλευθερία χωρὶς διακρίσεις. Ὁ Ἕλληνας Ἀλέξανδρος ἦταν ὁ πραγματικὸς Ἀλέξανδρος.
Ἡ δύναμη τῆς προσωπικότητάς του ἦταν τόση, ὥστε μποροῦσε νὰ κρατήσει διακριτοὺς τοὺς δύο ρόλους του τόσο στὸ μυαλὸ ὅσο καὶ στὴ συμπεριφορά του. Ὁ Πτολεμαῖος καὶ ὁ Ἀριστόβουλος εἶχαν δίκιο, ὅταν θεωροῦσαν ὡς ἀληθινὸ Ἀλέξανδρο, τὸν Μακεδόνα Ἀλέξανδρο. Ὅταν χρειαζόταν, τιμωροῦσε τοὺς Ἕλληνες καὶ τιμοῦσε τοὺς Πέρσες. Ἦταν αὐστηρὸς, ἀλλὰ καὶ δίκαιος καὶ ἀκέραιος, ὅπως πρέπει νὰ εἶναι κάθε μεγάλος ἡγέτης, ποὺ βάζει τὸ κοινὸ συμφέρον, τὴν ἕνωση, πάνω ἀπὸ ὅλα.
Ὁ Ἀλέξανδρος ἦταν μιὰ προσωπικότητα σεβαστὴ στὴ συντριπτικὴ πλειοψηφία τῶν Ἑλλήνων, ποὺ ἐξέφρασε καὶ προσωποποίησε τὴν οἰκουμενικὴ διάσταση τῆς ἑλληνικότητας. Μετέβαλε ταυτόχρονα γιὰ πολλὰ χρόνια τὸ ὄνομα τῶν Μακεδόνων καὶ τῆς Μακεδονίας σὲ συνώνυμα μὲ τὴν ἀντίσταση καὶ τὴ νίκη, ὅπως καταγράφει ὁ Πολύβιος στὸν λόγο τοῦ Ἀκαρνάνα πολιτικοῦ Λυκίσκου τὸ 211 π.Χ., στὴ Σπάρτη: «Καὶ ἐνῷ δὲν μπορεῖτε νὰ ἀπολογηθεῖτε σὲ τίποτα ἀπὸ αὐτά, καμαρώνετε διότι ἀντισταθήκατε στὴν ἐπιδρομὴ τῶν βαρβάρων ἐναντίον τῶν Δελφῶν καὶ ἀπαιτεῖτε νὰ σᾶς χρωστοῦν οἱ Ἕλληνες εὐγνωμοσύνη γι᾿ αὐτό. Ἀλλά, ἐὰν ὀφείλετε χάρη στοὺς Αἰτωλοὺς
γιὰ τούτη τὴ μιὰ καὶ μόνη ὑπηρεσία, τί εἴδους καὶ πόση μεγάλη τιμὴ πρέπει νὰ λάβουν οἱ Μακεδόνες, οἱ ὁποῖοι τὸ μεγαλύτερο διάστημα τῆς ζωῆς τους δὲν παύουν νὰ ἀγωνίζονται ἐναντίον τῶν βαρβάρων γιὰ τὴν ἀσφάλεια τῶν Ἑλλήνων;
Διότι ποιὸς ἀγνοεῖ ὅτι πάντοτε θὰ βρίσκονταν σὲ μεγάλους κινδύνους οἱ Ἕλληνες, ἂν δὲν εἶχαν προτείχισμα τοὺς Μακεδόνες καὶ τὶς φιλοδοξίες τῶν βασιλέων τους;
Ἡ μεγαλύτερη ἀπόδειξη γι᾿ αὐτὸ εἶναι ἡ ἑξῆς: Μόλις οἱ Γαλάτες ἔπαψαν νὰ λογαριάζουν τοὺς Μακεδόνες, διότι νίκησαν τὸν Πτολεμαῖο, τὸν ἐπονομοζόμενο Κεραυνόν, ἀμέσως ἀφοῦ καταδίκασαν τοὺς ἄλλους, ἦλθαν ὑπὸ τὴν ἡγεσία τοῦ Βρέννου μέχρι τὸ κέντρο τῆς Ἑλλάδας. Αὐτὸ θὰ συνέβαινε ἀσφαλῶς πολλὲς φορές, ἂν δὲν ἦταν προπύργιο οἱ Μακεδόνες».
Ἡ δημιουργία νέων πόλεων
Ἀπὸ τὴν ἀρχὴ τῆς ἐκστρατείας του ὁ Ἀλέξανδρος εἶχε προβλέψει τὴ σημασία τῶν πόλεων. Ἡ δημιουργία νέων καὶ ὁλοκληρωμένων οἰκιστικῶν κέντρων ἀποτελεῖ μιὰ μεγάλη ἑλληνικὴ παράδοση, ποὺ κληροδοτήθηκε σὲ πολλοὺς λαούς. Ὁ Ἀλέξανδρος δημιούργησε πάνω ἀπὸ ἑβδομήντα νέες πόλεις, οἱ ὁποῖες ἔγιναν μάρτυρες τῆς μεγάλης του πίστης στὶς ἑλληνικὲς ἀρχὲς καὶ μεγάλες ἀξίες, ποὺ πρέσβευαν.
Ὁ Ἀλέξανδρος ἵδρυσε, μεταξὺ τῶν ἄλλων, τὶς Αἰγὲς καὶ τὴν Ἀλεξάνδρεια στὴν ἀκτὴ τοῦ κόλπου τῆς Ἰσσοῦ, τὴ Βοττία στὸν Ὀρόντη, τὴν Ἀρέθουσα στὴ Συρία, τὰ Γάδαρα, τὴν Πέλλα καὶ τὰ Γέρασα στὴν ἀνατολικὴ Παλαιστίνη καὶ στὴν Ἰορδανία, τὴν Ἀλεξάνδρεια στὴν Αἴγυπτο. Ὁ Ἀλέξανδρος ἔδωσε στὶς νέες πόλεις ὀνόματα μακεδονικῶν πόλεων.
Ὁ ἴδιος πίστευε ὅτι ὁ καλύτερος τρόπος γιὰ τὴν ἐξάπλωση τοῦ ἑλληνικοῦ πολιτισμοῦ ἦταν ἡ ἵδρυση πόλεων. Στὴν ἀρχή, ἡγέτες αὐτῶν τῶν πόλεων ἦταν Ἕλληνες ποὺ ἤξεραν τὶς δημοκρατικὲς διαδικασίες. Οἱ νέες πόλεις ἄρχιζαν μὲ 10.000 ἄνδρες, τὰ παιδιὰ ἐκπαιδεύονταν στὴν ἑλληνικὴ λογοτεχνία καὶ τὴ στρατιωτικὴ ζωή, ἐνῷ ὑπῆρχαν καὶ πολιτοφυλακὲς γιὰ τὴν ἀπόκρουση τῶν ἐπιδρομῶν. Οἱ νέες πόλεις ἦταν πρότυπα πολιτικῆς, πολιτῶν, πολιτισμοῦ, ἀλλὰ καὶ ἐμπορίου, μὲ ναοὺς καὶ γυμναστήρια, θέατρα καὶ ἄλλα οἰκοδομήματα ἀπαράμιλλης ὀμορφιᾶς.
Τὰ ἑλληνικὰ θέατρα, τὰ ὠδεῖα καὶ τὰ δημόσια κτίρια, τὰ στάδια, τὰ βουλευτήρια καὶ οἱ βιβλιοθῆκες, οἱ ναοί, παρουσίαζαν μιὰ ὁλοκληρωμένη ἀρχιτεκτονικὴ πρόταση γιὰ τὸ δομημένο περιβάλλον. Πολλὲς ἀπὸ αὐτὲς τὶς κατασκευὲς σώζονται μέχρι σήμερα, ἀπὸ τὴν Ἀσία μέχρι τὴν Ἀραβικὴ χερσόνησο καὶ τὸ Πακιστάν. Ἀκόμη καὶ ἐρείπιά τους φανερώνουν τὸ μεγαλεῖο τῆς αὐτοκρατορίας καὶ τοῦ ἐπικεφαλῆς αὐτῆς.
Οἱ νέες πόλεις ἀποτελοῦσαν πολεοδομικὰ ὑποδείγματα διαβίωσης. Ἦταν μεγάλα λιμάνια ποὺ διευκόλυναν τὴν ἀνάπτυξη τοῦ θαλάσσιου ἐμπορίου καὶ ταυτόχρονα φορεῖς οἰκονομικῆς ἀνάπτυξης καὶ εὐμάρειας, μετατοπίζοντας τὸ κέντρο τῆς οἰκονομίας ἀπὸ τὴν κτηνοτροφία στὴ γεωργία καὶ δίνοντας βάρος στὸν ἔλεγχο τῶν πλημμυρῶν, στὴν ἄρδευση καὶ στὴ δημιουργία πηγαδιῶν.
Γιὰ παράδειγμα, ἡ Ἀλεξάνδρεια ἦταν ὁ τελικὸς σταθμὸς τῶν προϊόντων τῆς Αἰγύπτου, τῶν ἀκτῶν τῆς Ἐρυθρᾶς Θάλασσας καὶ τῆς Αἰθιοπίας, τὸ κέντρο τῶν συναλλαγῶν μὲ τὶς χῶρες τῆς ἀνατολικῆς Μεσογείου, ἐνῷ τὰ Γέρασα ἦταν ἡ ἀγορὰ τῶν μπαχαρικῶν τῆς Ἀραβίας. Τὸ ἐμπόριο αὐξήθηκε, ἀφοῦ ἡ αὐτοκρατορία ἦταν ἕνας ἑνιαῖος οἰκονομικὸς χῶρος ἀπὸ τὸν ἑλλαδικὸ μέχρι τὴν Ἰνδία, ὅπου κυκλοφοροῦσε ἕνα χρυσὸ κι ἕνα ἀσημένιο νόμισμα πραγματικῆς ἀξίας, ποὺ ἦταν δεκτὸ σὲ ὅλο τὸ βασίλειο καὶ ἔξω ἀπὸ αὐτό.
Ἡ ἑλληνικὴ παιδεία
Ὁ Ἀλέξανδρος εἶχε πλήρη συνείδηση καὶ ἐπίγνωση τῆς συνεισφορᾶς του στὴν ἑλληνικὴ συνέχεια καὶ διαχρονικότητα. Ὁ ἴδιος μετέφερε τὰ γράμματα, τὸν πολιτισμό, τὸν ἑλληνικὸ τρόπο ζωῆς. Δημιούργησε ἐκπαιδευτικὰ κέντρα, σχολεῖα, ὅπου τὸ βασικὸ ἀναγνωστικὸ γιὰ τοὺς μαθητὲς ἦταν τὰ ἔπη τοῦ Ὁμήρου. Ὅπως ἄλλωστε γιὰ χιλιάδες χρόνια, πρὶν καὶ μετὰ ἀπὸ αὐτόν. Ἀπὸ τὴν πρὸ Ἀλεξάνδρου περίοδο μέχρι τὴν ἀνατολικὴ Ρωμαϊκὴ Αὐτοκρατορία.
Στὴν Περσία τὰ παιδιὰ ἀπήγγειλαν Εὐριπίδη καὶ Σοφοκλῆ καὶ στὴν Αἴγυπτο γράφτηκαν ἐγχειρίδια γιὰ τὴ διδασκαλία τῆς ἑλληνικῆς ὡς ξένης γλώσσας, βασισμένα στὴν Ἰλιάδα καὶ στὰ κατορθώματα τοῦ Ἀχιλλέα.
Ὅπως γράφει ὁ Πλούταρχος, «ἐπέλεξε 30.000 παῖδες καὶ ἔδωσε ἐντολὲς νὰ μάθουν ἑλληνικὰ καὶ νὰ ἀσκηθοῦν στὴ μακεδονικὴ στρατιωτικὴ τάξη, καὶ ὅρισε πολλοὺς ἐπιμελητές».
Ἡ γνώση τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας βοήθησε τοὺς νέους πολίτες τῆς αὐτοκρατορίας. Εἶναι ἐμφανῆ ἀκόμη καὶ σήμερα σὲ ἀρκετὲς περιοχὲς τῆς αὐτοκρατορίας τὰ στοιχεῖα αὐτῆς τῆς πνευματικῆς κληρονομιᾶς καὶ τοῦ πολιτισμοῦ, ἀπόρροια τῆς ἑλληνικῆς παιδείας, σὲ βαθμὸ ποὺ ἐκπλήσσονται οἱ ἐρευνητὲς τῆς πορείας καὶ τῆς διαδρομῆς τοῦ Ἀλέξανδρου. Ὅλα αὐτὰ φανερώνουν ἕνα βασιλιὰ μὲ βαθιὰ γνώση τῆς καταγωγῆς καὶ τοῦ πολιτισμοῦ του. Παράλληλα, ἡ πίστη του στὶς ἑλληνικὲς ἀξίες δὲν ἐπηρέαζε τὸν σεβασμό του γιὰ τὶς αἰγυπτιακές, βαβυλωνιακὲς καὶ ἰνδικὲς ἰδέες.
Ἡ Ἰλιάδα, ἡ ποίηση τοῦ Πινδάρου, τὰ ἔργα τῶν μεγάλων τραγικῶν τοῦ ἐνίσχυαν τὸ συναίσθημα καὶ τὸν ρεαλισμό, τοῦ ἔδιναν τὰ ἐφόδια, τὰ ὁποῖα ὡς ἡγέτης τοῦ κόσμου τὰ μετέδωσε στοὺς πολίτες τῆς αὐτοκρατορίας.
Ἡ παιδεία του ἦταν αὐτὴ ποὺ ἐπιθυμοῦσε νὰ ἔχει κάθε πολίτης τοῦ μακεδονικοῦ κράτους, ἀφοῦ ὁ Ἀλέξανδρος ἦταν ἕνας ἀπὸ τοὺς πενήντα Ἐφήβους, τοὺς ἐπιλεγμένους γιοὺς τῶν Μακεδόνων. Οἱ ἐκλεκτοὶ τῆς Αὐλῆς φοιτοῦσαν γιὰ τέσσερα χρόνια, ἔπαιρναν στρατιωτικὴ παιδεία ὡς ἱππεῖς καὶ ἀκαδημαϊκὴ ἐκπαίδευση στὴ γραμματική, τὴ ρητορική, τὴ διαλεκτική, τὴ γεωμετρία, τὴν ἀριθμητική, τὴν ἀστρονομία καὶ τὴ μουσική. Στὰ 14 χρόνια του φοιτοῦσε στὴ Σχολὴ τῶν Βασιλικῶν Ἀκολούθων, τῶν Ἐπίλεκτων Μακεδόνων Ἐφήβων. Ἡ Σχολή ἦταν διάσημη ὡς κέντρο ἐκπαίδευσης κυβερνητῶν καὶ στρατηγῶν καὶ ὁ Ἀλέξανδρος εἶχε ἤδη κάνει πρακτικὴ σὲ ὅλα τὰ ἐπιμέρους ἀντικείμενα τῆς Σχολῆς.
Συμπαραστάτες του καὶ ἐμπνευστὲς στὴ σημασία τῆς ἑλληνικῆς παιδείας, ὑπῆρξαν ἡ γιαγιά του Εὐρυδίκη καὶ ἡ μητέρα του Ὀλυμπιάδα. Ἡ γιαγιὰ του Εὐρυδίκη – Βασίλισσα Μητέρα, στὴν ὁποία ἀποδιδόταν σεβασμὸς καὶ ἐκτίμηση, εἶχε ἀφιερώσει βωμοὺς στὴν πρωτεύουσα, τὶς Αἰγές, πρὸς τὴν Εὔκλεια, «τὴν ἀγαθὴ φήμη», ποὺ ἦταν καὶ ἡ ὁδηγὸς τοῦ Ἀλέξανδρου. Ἡ Εὐρυδίκη εἶχε συνθέσει τὸ ἐπίγραμμα ποὺ συνόδευε τὸ ἀφιέρωμά της πρὸς τὶς Μοῦσες: «Ἡ Εὐρυδίκη, κόρη τοῦ Σίρρα, ἀφιερώνει τοῦτο (τοῦ Ἑρμῆ) στὶς Μοῦσες τῆς πόλης, ἐπειδὴ μέσα στὴν ψυχή της εἶχε πόθο γιὰ γνώση. Εὐτυχὴς μητέρα παιδιῶν ποὺ μεγάλωσαν φρόντισε νὰ μάθει γράμματα τοὺς καταγραφεῖς τοῦ ὁμιλοῦντος κόσμου».
Ὁ Ἀλέξανδρος ἦταν ἀφοσιωμένος στὶς Μοῦσες. Εἶναι χαρακτηριστικὸ ὅτι μετὰ τὴν ἀπουσία του ἐπὶ ὀκτὼ μῆνες, ὅταν κατέστειλε τὴν ἐξέγερση στὴ Θήβα, οἱ ἑορτὲς στὶς Αἰγὲς κράτησαν ἐννέα μέρες, ἡ καθεμιὰ ἀφιερωμένη σὲ μιὰ ἀπὸ τὶς ἐννέα Μοῦσες.
Ὁ μεγάλος του δάσκαλος ὅμως ἦταν ὁ Ἀριστοτέλης, ὁ ἄνθρωπος ποὺ ἐπηρέασε σημαντικὰ τὸν Ἀλέξανδρο, μεταξὺ τῶν ἄλλων, καὶ γιὰ τὴν ἀναγκαιότητα τῆς παιδείας. Ὁ Ἀλέξανδρος φοίτησε στὴ σχολὴ τοῦ Ἀριστοτέλη στὴ Μίεζα, στὸ Ἱερὸ Ἄλσος τῶν Νυμφῶν καὶ μαζὶ μὲ ἄλλα παιδιά, γόνους ἐπιφανῶν ἀνδρῶν, ἀποδέχτηκε τὶς ἀπόψεις τοῦ Ἀριστοτέλη στὴν Κοσμολογία, τὴ Γεωγραφία, τὴ Βοτανική, τὴ Ζωολογία καὶ τὴν Ἰατρική, γι᾿ αὐτὸ καὶ πῆρε μαζί του ἐπιστήμονες, ὅταν ἐκστράτευσε στὴν Ἀσία. Ὁ Μακεδόνας βασιλιὰς ἐντυπωσιάστηκε ἀπὸ τὶς διαλέξεις τοῦ Ἀριστοτέλη στὴ Λογική, τὴ Μεταφυσική, τὴν Ἠθική, τὴ Φιλοσοφία, τὴ Διαλεκτική, τὴ Ρητορική, τὴν Οἰκονομία, τὴ Φυσική, τὴν Ἰατρική, τὴ Γεωγραφία. Ὅταν τελείωσαν τὰ μαθήματα, ὁ Ἀριστοτέλης χάρισε στὸν Ἀλέξανδρο ἕναν χειρόγραφο πάπυρο μὲ τὴν Ἰλιάδα, τὸν ὁποῖο ὁ Ἀλέξανδρος δὲν ἀποχωρίστηκε ποτέ. Ἔλεγε μάλιστα συχνὰ ὅτι «στὸν πατέρα μου ὀφείλω τὸ ζεῖν, ἀλλὰ στὸ δάσκαλό μου τὸ εὖ ζῆν!».
Ὁ Μακεδόνας βασιλιὰς εἶχε δείξει ἀπὸ μικρὸ παιδὶ τὰ χαρίσματά του καὶ ὁ Ἀριστοτέλης ἤλπιζε νὰ καθοδηγήσει τὸν μελλοντικὸ βασιλέα στὰ καθήκοντά του, ὅπως ὁ δικός του δάσκαλος, ὁ Πλάτωνας, προσπάθησε νὰ καθοδηγήσει τὸν Διονύσιο τὸν Νεότερο, ὡς ἡγέτη τῶν Συρακουσῶν. Γι᾿ αὐτὸν τὸν λόγο ὁ Ἀριστοτέλης ἔγραψε γιὰ τὸν Ἀλέξανδρο μιὰ πραγματεία «Περὶ βασιλείας», ποὺ δυστυχῶς ὅμως δὲν σώθηκε.
Ἡ ἐπίδραση τοῦ Ἀριστοτέλη στὸν Ἀλέξανδρο ἦταν ὁμολογουμένως καταλυτική. Μάλιστα ἡ δύναμη τοῦ νοῦ, τῆς σκέψης, τοῦ πνεύματος θεωρεῖται ἡ μεγαλύτερη συμβολὴ τοῦ μεγάλου Ἕλληνα διδασκάλου στὴ σημαντικότερη ἴσως προσωπικότητα τοῦ ἀρχαίου ἑλληνικοῦ κόσμου.
Ἡ θρησκευτικὴ πίστη καὶ τὰ βαθιὰ ἀνθρώπινα αἰσθήματα
Ὁ Ἀλέξανδρος μεγάλωσε σὲ μιὰ ἀτμόσφαιρα ποὺ τοῦ ἐνέπνεε πίστη στοὺς θεούς, μὲ καθημερινὲς θυσίες δίπλα στὸν πατέρα του, μὲ συμμετοχὴ σὲ θρησκευτικὲς τελετὲς στὸν Ὄλυμπο, καὶ βεβαίως ἀνάμεσα στὸν θρησκευόμενο λαὸ τῆς Μακεδονίας. Ἡ μητέρα του τὸν ἐπηρέασε βαθύτατα σὲ ὅ,τι ἀφορᾶ στὴν πίστη καὶ τοῦ μετέδωσε τὴν ἔντονη θρησκευτικότητα. Ἀπὸ τότε ποὺ ἀντιλήφτηκε τὸ θεῖο, ἦταν ἕτοιμος νὰ ἀποδεχτεῖ τὴ δύναμη τῶν θεῶν ἀπὸ πολλὲς θρησκεῖες καὶ λατρεῖες σὲ πολλὰ μέρη, ὅποιο κι ἂν ἦταν τὸ ὄνομά τους.
Ὁ Ἀλέξανδρος ἦταν ἕνας πιστὸς ἄνθρωπος, ποὺ ἀναγνώριζε τὴ δύναμη τοῦ θείου καὶ τὸν σεβασμὸ ποὺ πρέπει νὰ τοῦ δείχνει ὁ ἄνθρωπος. Σὲ κάθε ἀπόφαση ποὺ λάμβανε στὴν εἰρήνη καὶ στὸν πόλεμο πρῶτα σκεφτόταν καὶ μετὰ προσευχόταν. Ἡ πίστη στὶς δυνάμεις καὶ στὶς γνώσεις του συνδυαζόταν μὲ τὴν ἔντονη θρησκευτική του πίστη. Ἤδη ἀπὸ μικρὴ ἡλικία ὁ Ἀλέξανδρος πίστευε ὅτι θὰ καταφέρει περισσότερα ἀπὸ τὸν πατέρα του.
Ἡ πίστη τοῦ Ἀλέξανδρου ἦταν βαθιά, ἀφοῦ γνώριζε καὶ σεβόταν τὸ θεῖο, πίστευε ὅτι ὁ ἄνθρωπος προέρχεται ἀπὸ τὸν Θεὸ καὶ ἔπρεπε νὰ πλησιάσει τὸ θεῖο. Εὐχαριστοῦσε καὶ τιμοῦσε γιὰ τὰ ἐπιτεύγματα τὸ θεῖο, τὸ ἀνώτερό του, καὶ σὲ συνδυασμὸ μὲ τὰ βαθιὰ συναισθήματά του καὶ τὴν ἀγάπη ποὺ ἐξέπεμπε δημιούργησε ἕναν ὁλοκληρωμένο ἄνθρωπο.
Ὁ Ἀλέξανδρος τελοῦσε καθημερινὰ θυσίες. Ἀκόμη κι ὅταν ἦταν ἄρρωστος, τόσο γιὰ τὸν ἑαυτό του ὅσο καὶ γιὰ τοὺς Μακεδόνες. Τελοῦσε θυσίες ἀκόμη καὶ γιὰ τὸ πιὸ ἀσήμαντο γεγονός. Τὸ ἑλληνικὸ πάνθεο ἔγινε ἡ νέα θρησκεία καὶ σὲ πολλὲς περιπτώσεις, ἡ ἑλληνικὴ θρησκεία λειτούργησε ὡς πρόδρομος τοῦ χριστιανισμοῦ, ἐνῷ ἡ ἑλληνικὴ γλώσσα ὡς δίοδος. Ὁ ἀπόστολος Παῦλος μιλοῦσε καὶ ἔγραφε στὰ ἑλληνικά, γνωρίζοντας ὅτι οἱ κάτοικοι τῶν περιοχῶν στοὺς ὁποίους ἀναφέρεται εἶχαν τέλεια γνώση τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας καὶ τοῦ ἑλληνικοῦ πολιτισμικοῦ προτύπου, τοῦ θείου καὶ τοῦ ἀνθρώπινου.
Ἡ ἀγάπη καὶ τὰ αἰσθήματα τοῦ Ἀλέξανδρου ἐκφράστηκαν σὲ διάφορες φάσεις τῆς ζωῆς του καὶ τῆς ἐκστρατείας του. Στὴ μητέρα του, στοὺς συμπολεμιστές του, στὸν ἀγαπημένο φίλο του Ἡφαιστίωνα, στὴ μητέρα καὶ στὴ σύζυγο τοῦ Δαρείου, στὴ Ρωξάνη ὁ Ἀλέξανδρος χάρισε ἀνεπανάληπτες καὶ μοναδικὲς στιγμές. Οἱ γάμοι τὸ 324 στὰ Σοῦσα μεταξὺ 80 Περσῶν καὶ Βακτρίων εὐγενῶν γυναικῶν μὲ ἐπιφανεῖς Μακεδόνες ἔμειναν στὴν ἱστορία γιὰ μιὰ σειρὰ ἀπὸ λόγους ποὺ δὲν συνδέονται μόνο μὲ τὴ διπλωματία. Θὰ πρέπει νὰ σημειωθεῖ ὅτι οἱ γάμοι στὴν ἀρχαιότητα γίνονταν μόνο ἀνάμεσα σὲ πολίτες τῆς ἴδιας περιοχῆς καὶ φυλῆς, γιὰ νὰ διατηροῦνται τὰ γνωρίσματα τῆς κάθε φυλῆς.
Ὅταν ὁ βασιλιὰς Πῶρος τοῦ εἶπε: «Νὰ μοῦ φερθεῖς βασιλικά, Ἀλέξανδρε», αὐτὸς τοῦ ἄφησε τὸ βασίλειό του, ὡς ὑποτελῆ βασιλιᾶ, καὶ τοῦ πρόσθεσε νέες χῶρες. Τὰ αἰσθήματα τοῦ Ἀλέξανδρου πρὸς τὴ μητέρα του καὶ εἰδικότερα πρὸς τὸν φίλο του Ἡφαιστίωνα ἦταν μοναδικὰ καὶ ἔμειναν στὴν ἱστορία. Ἀκόμη καὶ σὲ δύσκολες στιγμές, ὅπως ὅταν σκότωσε τὸν φίλο του τὸν Κλεῖτο καὶ ἔδωσε διαταγὴ νὰ σκοτώσουν ἄλλους ἐπίσης φίλους του, ἡ μετάνοιά του ὑπῆρξε εἰλικρινής. Ἀγαποῦσε μὲ πάθος τοὺς συμπολεμιστές του, οἱ ὁποῖοι μὲ τὴ σειρά τους, τὸν ἀγαποῦσαν μὲ πάθος μέχρι τὴν τελευταία του στιγμή.
Τὸ ἑλληνικὸ πολιτισμικὸ πρότυπο
Ἡ ἐλευθερία, κυρίαρχο καὶ πρωταγωνιστικὸ σημεῖο τῆς ἀνθρώπινης ὕπαρξης, ἡ ὁποία δημιουργήθηκε μέσα στὸ ἑλληνικὸ πολιτισμικὸ πρότυπο, τοποθετοῦνταν στὸ κέντρο τῆς πολιτικῆς τοῦ Ἀλέξανδρου. Ἡ στρατιωτικὴ ἣττα, ἡ συμμαχία μὲ τοὺς Πέρσες, δὲν στάθηκαν ἐμπόδια γιὰ τὸν Ἀλέξανδρο, ὁ ὁποῖος πίστευε ὅτι δὲν θὰ μποροῦσε νὰ ἐξουσιάσει μὲ τὴ σκληρὴ καταπίεση καὶ τὴ σκλαβιά, αὐτὰ ποὺ χρησιμοποιοῦσαν γιὰ αἰῶνες οἱ προκάτοχοί του στὴν Ἀσία.
Ἡ εὐφυΐα του ἦταν μοναδική, εἶχε ἄλλωστε μάθει ἀπὸ τὸν Ἀριστοτέλη νὰ ἐκτιμᾶ τὴ δύναμη τοῦ νοῦ. Μὲ ἄξονα τὸν ἑλληνικὸ πολιτισμό, ἀφοῦ ἀπελευθέρωνε τοὺς λαοὺς μετὰ ἀπὸ τὴ μακροχρόνια κατοχὴ τῶν Περσῶν, σεβόταν τὶς παραδόσεις, τὸν πολιτισμό, τὰ ἤθη, προτάσσοντας νέες ἀξίες, τὴν ἑλληνικὴ γλώσσα καὶ τὸν ἑλληνικὸ πολιτισμό.
Ἡ συμβολή του στὸ πρότυπο διοίκησης τῶν ἀπελευθερωμένων ἑλληνικῶν καὶ μὴ πόλεων εἶναι ἐξαιρετική. Ἐλευθέρωσε ἀνθρώπους ἀπὸ τὸν περσικὸ ζυγὸ καὶ κέρδισε τὴν ὑποστήριξη χωρῶν. Ἀνέτρεψε τὴν ὀλιγαρχικὴ φιλοπερσικὴ πολιτεία, ἔφερε πίσω τοὺς ἐξόριστους καὶ ἐγκαθίδρυσε δημοκρατία, χωρὶς διάθεση ἐκδίκησης. Ὅταν οἱ δημοκρατικοὶ ἄρχισαν νὰ σκοτώνουν τοὺς ἀντιπάλους, ὁ Ἀλέξανδρος τοὺς σταμάτησε, ὅπως ἀναφέρει ὁ Χάμοντ, «ἀντιλαμβανόμενος ὅτι, ἂν δινόταν ἄδεια στοὺς ἀνθρώπους, αὐτοὶ θὰ σκότωναν ἀδιακρίτως ἀθώους καὶ ἐνόχους, ἀπὸ προσωπικὸ μίσος ἢ γιὰ νὰ πάρουν τὴν περιουσία τους». Ἡ στάση τοῦ Ἀλέξανδρου ἐναντίον τῶν ἐμφύλιων πολέμων ἐπαινέθηκε πολὺ στὴν ἐποχή του καὶ ἀποτελοῦσε τὸ σημαντικότερο χαρακτηριστικὸ τῶν σχέσεών του μὲ τὶς ἑλληνικὲς πόλεις-κράτη.
Ὁ Ἀλέξανδρος εἶχε στόχο νὰ ἐπιβάλει τοὺς κανόνες του, ὅπου κάθε ἄνθρωπος θὰ ἀποτελοῦσε ἀντικείμενο σεβασμοῦ καὶ καλῆς συμπεριφορᾶς. Μὲ τὶς ἑλληνικὲς πόλεις ἐπικοινωνοῦσε προσωπικὰ καὶ τὶς ἐξαιροῦσε ἀπὸ τὴν πληρωμὴ φόρου. Ὁ ἴδιος δὲ σκέφτηκε μόνο τὴ στρατιωτικὴ ὑπεροχὴ καὶ κυριαρχία. Εἶχε μιὰ πολιτισμικὴ καταγωγή, ὅπου ἡ ἐπιστήμη καὶ ἡ γνώση ἀποτελοῦσε καθημερινότητα.
Τὸν στρατὸ καὶ τὸν στόλο τῶν Ἑλλήνων τοὺς συνόδευαν ἐπιστήμονες ποὺ στήριξαν ἀπὸ τὴν πρώτη στιγμή, ἀπὸ τὴν πλευρά τους, τὴν ἐκστρατεία.
Ἡ γεωγραφία καὶ ἄλλες ἐπιστῆμες ἀποκόμισαν σημαντικὰ κέρδη ἀπὸ τὴν ἐκστρατεία τοῦ Ἀλέξανδρου, πολλὰ ἀπὸ τὰ ὁποῖα χρησιμοποιοῦνται ἀκόμη καὶ σήμερα.
Ἡ ἐπιρροή του στὴν ἐπιστήμη καὶ τὴν ἐκπαίδευση εἶναι ζωντανὴ μέχρι σήμερα, ἀπὸ τὴν Ἀσία μέχρι τὴν Εὐρώπη.
Ἁγνὸς καὶ ἐγκρατής
Ὁ Ἀλέξανδρος ὑπῆρξε σεμνὸς καὶ ἐγκρατής.
Ὁ Πλούταρχος τὸν χαρακτηρίζει «ἄτρωτον ἐπιθυμίας», ἐνῷ ὁ Ἀρριανός γράφει πὼς ἦταν «ἐγκρατέστατος τῶν ἡδονῶν τοῦ σώματος» («Ἀλεξάνδρου Ἀνάβασις», 28,2).
Ποτὲ δὲν πλησίασε γυναίκα οὔτε γνώρισε πρὸ τοῦ γάμου του ἄλλη γυναίκα, διότι θεωροῦσε «βασιλικώτερον τὸ κρατεῖν ἑαυτοῦ τοῦ νικᾶν τοὺς πολεμίους», πὼς εἶναι, δηλαδή, σημαντικότερο καὶ βασιλικότερο τὸ νὰ ἐξουσιάζει τὰ πάθη του παρὰ τὸ νὰ νικᾶ τοὺς ἐχθρούς» («Ἀλεξάνδρου Ἀνάβασις», 21,7).
Ἀπαιτοῦσε ἀπὸ τοὺς στρατιῶτες του, ὅταν συνελάμβαναν γυναῖκες αἰχμάλωτες, νὰ μὴν λένε μπροστά τους, οὔτε κἂν ὡς ὑπονοούμενα, λόγια αἰσχρά, ἀλλὰ νὰ προστατεύουν τὴν ἠθικότητά τους σὰν νὰ ἦταν οἱ αἰχμάλωτες κορίτσια ποὺ ζοῦσαν μέσα σὲ ἱεροὺς καὶ σεμνοὺς παρθενῶνες («Ἀλεξάνδρου Ἀνάβασις», 21,5).
Κι ὅταν ὁ Παρμενίων τὸν προέτρεψε νὰ πλησιάσει μιὰ ὄμορφη κοπέλα, αὐτὸς ἀρνήθηκε, ἀντιπαραβάλλοντας στὴν ὀμορφιὰ ἐκείνης «τὸ τῆς ἰδίας ἐγκρατείας καὶ σωφροσύνης κάλλος», τὴν ὀμορφιὰ δηλαδὴ τῆς ἐγκρατείας καὶ τῆς σεμνότητάς του. Μάλιστα, προκειμένου νὰ παραμείνει ἀνηπηρέαστος ἀπὸ τὴ γυναικεία πρόκληση, προσπαθοῦσε νὰ βλέπει τὶς γυναῖκες σὰν ψυχρὰ καὶ ἄψυχα ἀγάλματα («Ἀλεξάνδρου Ἀνάβασις», 21,9-11).
Ὁ Μέγας Βασίλειος ἐγκωμιάζει τὴν ἐγκράτεια τοῦ Μεγάλου Ἀλεξάνδρου.
Διηγεῖται πὼς, ὅταν, μετὰ τὴ μάχη στὰ Γαυγάμηλα, μπῆκε μαζὶ μὲ τὸν Ἠφαιστίωνα στὴ σκηνὴ ὅπου βρίσκονταν οἱ γυναῖκες τοῦ βασιλικοῦ οἴκου τοῦ νικημένου Δαρείου, μεταξὺ τῶν ὁποίων ἦταν ἡ μητέρα του Σισύγαμβρις, ἡ σύζυγός του Στάτειρα, ποὺ εἶχε τὴ φήμη τῆς ὡραιότερης γυναίκας τῆς Περσίας καὶ οἱ δύο πανέμορφες κόρες τοῦ Πέρση βασιλιᾶ, ἔσκυψε ἀμέσως τὸ κεφάλι του στὴ γῆ.
Ὅταν ἀργότερα βγῆκε ἀπὸ τὴ σκηνή, ἀπάντησε ὡς ἑξῆς στὸν φίλο του, ποὺ εἶχε ἀπορήσει μὲ τὴ στάση του αὐτή:
«Εἶναι ἄπρεπο αὐτὸς ποὺ θέλει νὰ κυριεύσει τὸν κόσμο νὰ ὑποδουλωθεῖ ἀπὸ τὴν ὀμορφιὰ μιᾶς γυναίκας» («αἰσχρὸν εἶναι κρίνων τὸν ἄνδρα ἑλόντα ὑπὸ γυναικῶν ἡττηθῆναι»).
Ἐκπολιτισμὸς τῶν λαῶν τῆς Ἀνατολῆς
Ὅταν ὁ Ἀλέξανδρος βάδιζε πρὸς τὴν Ἀνατολή, ἔνιωθε πὼς ἔχει νὰ προσφέρει στοὺς ἀνθρώπους της ἕνα πανανθρώπινο ὅραμα ζωῆς. Τὸ ὅραμα αὐτὸ ἀπέρρεε ἀπὸ τὴν ἑλληνικὴ παιδεία, τή μοναδικὴ παιδεία μὲ τὴν ἀνυπέρβλητη πνευματικότητα καὶ ὑπερβατικότητα, ἴδια μὲ τὴν ὁποία ὁ μεγαλοφυὴς στρατηλάτης διδάχτηκε στὴν πατρίδα του σὲ ὅλη της τὴν ἔκταση καὶ σ’ ὅλο της τὸ βάθος ἀπὸ τὸν μεγαλύτερο ἐπιστήμονα καὶ σοφότερο δάσκαλο τῶν χρόνων ἐκείνων, τὸν Ἀριστοτέλη, τὸν μαθητὴ τοῦ Πλάτωνα καὶ ἔμμεσα τοῦ Σωκράτη.
Ὁ Πλάτωνας πίστευε πὼς ἡ ἀληθινὴ παιδεία εἶναι ἡ «καθολικὴ» παιδεία, διότι «πολιτικῶς νοεῖν» σημαίνει «νοεῖν τὰ παγκόσμια προβλήματα» (W. Jarget, Παιδεία, 1, 149).
Στὴν ἰδέα αὐτῆς τῆς παιδείας τὸ ἑλληνικὸ πνεῦμα ἔφτασε στὸ ὕψος τῆς συνείδησης τῆς ὑπερχρονικότητας καὶ τῆς οἰκουμενικότητάς του. Αὐτὴν τὴ συνείδηση ἐκφράζει ὁ Ἀλέξανδρος, ὅταν, κατὰ τὸν Ἀρριανό, «Θοίνην (=συμπόσιο) δημοτελῆ ἐποίησε», στὴν Ὤπη, καὶ στὸ οἰκουμενικὸ ἐκεῖνο συμπόσιο ἀποκάλυψε στὰ ἔκπληκτα μάτια τῶν ἀρχόντων τῶν Περσῶν καὶ τῶν ἄλλων λαῶν τῆς Ἀνατολῆς τὴν οἰκουμενικότητα τοῦ ἑλληνικοῦ πνεύματος. Τὰ λόγια του εἶναι χαρακτηριστικά: « … Θεωρεῖτε τὴν οἰκουμένη πατρίδα σας… Δὲν μ’ ἐνδιαφέρει ἡ καταγωγὴ οὔτε ἡ ράτσα τῶν ἀνθρώπων. Τοὺς καταμερίζω μ’ ἕνα μόνο κριτήριο, τὴν ἀρετή… Τὸν θεὸ δὲν πρέπει νὰ τὸν νομίζετε σὰν ἕναν αὐταρχικὸ κυβερνήτη, ἀλλὰ σὰν κοινὸ Πατέρα ὅλων, ὥστε ἡ διαγωγή σας νὰ μοιάζει μὲ τὴ ζωὴ ποὺ κάνουν τ’ ἀδέλφια στὴν οἰκογένεια … Τὸν ὅρκο ποὺ δώσαμε μὲ τὴ σπονδὴ ἀπόψε κρατῆστε τον σὰν συμβόλαιο ἀγάπης … » («Ἀλεξάνδρου Ἀνάβασις», 7,11).
Ὁ Πλούταρχος, ἐξάλλου, ἀναφέρει πὼς «ὁ Ἀλέξανδρος ἐκπαίδευσε τοὺς Ὑρκανοὺς νὰ παντρεύονται καὶ νὰ καλλιεργοῦν τὴ γῆ, τοὺς Ἀραχωσαίους καὶ τοὺς Σογδιανοὺς νὰ γηροκομοῦν τὸν πάτερα τους καὶ νὰ μὴν τὸν σκοτώνουν, τοὺς Πέρσες νὰ σέβονται τὶς μητέρες τους καὶ νὰ μὴν τὶς ἐρωτεύονται, τὰ παιδιὰ τῶν Γεδρωσιῶν νὰ ἀπαγγέλλουν τὶς τραγωδίες τοῦ Εὐριπίδη καὶ τοῦ Σοφοκλῆ, καὶ τοὺς Ἀσιάτες, γενικῶς, νὰ διαβάζουν τὸν Ὅμηρο» («Ἠθικά», 328).
Εἶχαν, λοιπὸν, κάθε λόγο οἱ λαοὶ ἐκεῖνοι νὰ ἀγαποῦν τόσο πολὺ τὸν Ἀλέξανδρο καὶ νὰ τὸν τιμοῦν καὶ σήμερα ὡς πρόγονό τους.
Ὅταν, πρὶν λίγα χρόνια, Ἄραβες ἐπίσημοι συναντήθηκαν μὲ Ἕλληνα ὑπουργό, δήλωσαν: «Ὁ δεσμὸς τῶν Ἑλλήνων καὶ τῶν Ἀράβων εἶναι ἀκατάλυτος, ἀφοῦ οἱ Ἄραβες θεωροῦν τοὺς ἑαυτούς τους ἀπογόνους τοῦ Μεγάλου Ἀλέξανδρου» (Ν. Μάρτη, «Ἡ πλαστογράφηση τῆς ἱστορίας τῆς Μακεδονίας», σ. 62). Εἶναι ἐπίσης γνωστές οἱ ἀσιατικὲς φυλὲς τῶν κοιλάδων τῶν Καλάς, τοῦ Σονάτ, τῆς περιοχῆς τοῦ Πεσαβὰρ καὶ τῶν Πατάνε, τοῦ Τσιτράλ, τῆς φυλῆς Χούνζα, ὀρεινῶν περιοχῶν στὸ βορειοανατολικὸ Πακιστάν καὶ στὸ ἀνατολικὸ Ἀφγανιστάν, ποὺ καὶ σήμερα ἀκόμη καμαρώνουν πὼς κατάγονται ἀπὸ τοὺς στρατιῶτες τοῦ Μ. Ἀλέξανδρου, σύμφωνα μὲ τουριστικὰ φυλλάδια τοῦ Πακιστανικοῦ Ὀργανισμοῦ Τουρισμοῦ.
Κι ἀκόμη κάθε παιδάκι στὴν Ἰνδία σήμερα μαθαίνει μέσα ἀπὸ παιδικὰ τραγούδια γιὰ τὴν ἀνδρεία τοῦ Μεγάλου Ἀλεξάνδρου (ἢ Σικαντάρ, ὅπως εἶναι γνωστὸς στὴ χώρα αὐτή).
Ἐδῶ καὶ πολλὲς δεκαετίες ἔχουν γυριστεῖ ἐκεῖ πολλὲς κινηματογραφικὲς ταινίες γιὰ τὸν Μ. Ἀλέξανδρο. Μιὰ ἀσπρόμαυρη ταινία τοῦ 1941 μὲ τὸν τίτλο «Σικαντάρ», σὲ δύο τοπικὲς διαλέκτους, εἶναι ἀκόμη καὶ σήμερα πολὺ δημοφιλής.
Οἱ στρατηγικὲς τοῦ Μεγάλου Ἀλεξάνδρου ὡς πηγὴ ἔμπνευσης
Ξέρουμε πὼς ὁ Μ. Ἀλέξανδρος, ὁ μεγαλύτερος στρατηγὸς καὶ ἡγέτης στὴν παγκόσμια ἱστορία, ἐπηρέασε καὶ ἐνέπνευσε μὲ τὰ κατορθώματά του πάρα πολλοὺς πολιτικοὺς καὶ στρατιωτικοὺς ἀρχηγούς, μεταξὺ τῶν ὁποίων τὸν Πομπήιο, τὸν Ἰούλιο Καίσαρα, τὸν Μάρκο Ἀντώνιο, τὸν Ὀκταβιανὸ Αὔγουστο, τὸν Ἀννίβα, τοὺς Μεδίκους, τοὺς Ἀψβούργους, τὸν Μ. Φρειδερῖκο, τὸν Ναπολέοντα Βοναπάρτη, τὸν Νίλσον, τὸν Οὐέλινγκτον, τὸν δούκα τοῦ Μάρλμπορο, τὸν Τζὼρτζ Οὐάσιγκτον, τὸν Ρόμπερτ Λί, τὸν Ἐρβὶν Ρόμελ, τὸν Μπέρναρντ Μοντγκόμερι, τὸν Νόρμαν Σβάρτσκοπφ.
*ΑΠΟ ΤΟ ΝΕΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΣ ΕΝΩΜΕΝΗΣ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗΣ:
΄΄Μ. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ – Ο ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ΄΄
ΕΚΔΟΣΗ 2013
Το αλίευσα ΕΔΩ
