Πώς η Άγκυρα ενοχλήθηκε σφόδρα από εκδηλώσεις και διαμαρτυρίες που διοργανώνονταν σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της Γης την άνοιξη του 1965 για τα 50 χρόνια από τη γενοκτονία των Αρμενίων
ΜΕ ΤΗΝ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ το 2007 διά 23 ψήφων έναντι 22 από τη Βουλή των Αντιπροσώπων των ΗΠΑ της σφαγής των Αρμενίων από τους Οθωμανούς Τούρκους ως γενοκτονίας, τραγικής μοίρας που επεφυλάχθη και για τους υπόλοιπους χριστιανικούς πληθυσμούς, μεταξύ αυτών και των Ελλήνων, η γείτων έλαβε ένα ηχηρό μήνυμα: «η κακούργα η Ιστορία» (δάνεια έκφραση που ανήκει στον καθηγητή Κ. Τσουκαλά) έχει πάντοτε τον τελευταίο λόγο και δεν επηρεάζεται από λομπίστες με μεγάλες τσέπες,όπως δήλωσε εκπρόσωπος των ΑΧΕΠΑΝΣ στην αμερικανική πρωτεύουσα, αναφερόμενος στα εκατομμύρια που ξόδεψε η Τουρκία για να εμποδίσει τη δυσάρεστη για την ίδια έκβαση της υπόθεσης. Ετσι, στις 11 χώρες του ΝΑΤΟ και σύσσωμη την Ευρωπαϊκή Ενωση, συνολικά δηλαδή 27 κράτη, προσετέθησαν και οι ΗΠΑ ανάμεσα σε εκείνες που έχουν αναγνωρίσει ως σήμερα την αρμενική γενοκτονία.
Χρειάστηκε, δυστυχώς, να περάσει σχεδόν ένας αιώνας για τη δικαίωση ενάμισι εκατομμυρίου αθώων ψυχών, ανάμεσά τους δεκάδες χιλιάδες βρέφη και μικρά παιδιά, από τη χρονιά που ξεκίνησαν οι μαζικές σφαγές σε βάρος των Αρμενίων στην Οθωμανική Τουρκία. Ως έναρξη της αρμενικής γενοκτονίας συμβολική θεωρείται η ημερομηνία της 24ης Απριλίου 1915, όταν η ηγεσία της κοινότητας των Αρμενίων στην Κωνσταντινούπολη φυλακίστηκε και εκατοντάδες Αρμένιοι απαγχονίστηκαν.Η θλιβερή επέτειος των 50 ετών από την αρμενική γενοκτονία, η οποία εξακολουθούσε να προκαλεί αισθήματα φρίκης και έντονου αποτροπιασμού, αποτυπώνεται μέσα από σειρά ελληνικών διπλωματικών εγγράφων του 1965, και του αμερικανικού και ευρωπαϊκού Τύπου της εποχής, αλλά και στις εκδηλώσεις ανά τον κόσμο.
Από τον Καναδά και τις ΗΠΑ ως το Ισραήλ και την Αιθιοπία, και από την Ουρουγουάη ως τη Σοβιετική Ενωση και, φυσικά, όλες τις χώρες της Ευρώπης, οργανώσεις των Αρμενίων, Τύπος και εκπρόσωποι κυβερνήσεων με δημοσιεύματα, τελετές μνήμης, έκδοση ενημερωτικών φυλλαδίων και κινητοποίηση διεθνών οργανισμών, όπως του ΟΗΕ και του τότε γενικού γραμματέα του Ου Θαντ, ενημέρωναν τη διεθνή κοινή γνώμη για την έκταση και το βάθος μιας εγκληματικής πολιτικής που ξεκίνησε επί Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με τους Ελληνες της Χίου (1822), επαναλήφθηκε μεταξύ 1850 και 1877 με τους Βουλγάρους και στη συνέχεια τους Αρμενίους επί Αβδούλ Χαμίτ- τον «Μέγαν Δολοφόνον», όπως τον είχε αποκαλέσει ο Γλάδστων- και κατέληγε, με ενδιάμεσο σταθμό τη Μικρασιατική Καταστροφή και τα ατυχή γεγονότα του 1956 στην Κωνσταντινούπολη με αφορμή το Κυπριακό, στον συνολικό σφαγιασμό 2.063.000 χριστιανών.
«Δόλιο κείμενο» με την «τελική λύση»
Αρμένιοι σε πορεία διαμαρτυρίας στο Παρίσι, κρατώντας σημαίες και εικόνες σφαγιασθέντων ομοεθνών τους από τούρκους στρατιώτες. Αριστερά, αποκαλυπτικό άρθρο με τίτλο «Η αλήθεια για τη σφαγή των Αρμενίων» του γαλλόφωνου περιοδικού «Εικόνες» («Ιmages», τεύχος 1864, 25 Μαΐου 1965) που εκδιδόταν στο Κάιρο. Κύριοι υπεύθυνοι των σφαγών κατονομάζονταν ο Κεμάλ, ο υπουργός Εσωτερικών Ταλαάτ και ο Εμβέρ Πασά
Σε άρθρο του Θ. Παπακωνσταντίνου στην εφημερίδα «Μεσημβρινή» με τίτλο «Τούρκοι οι γενοκτόνοι» (φύλλο 17ης Απριλίου 1965), για πρώτη φορά ερχόταν στο φως «ένα από τα δολιώτερα κείμενα της παγκοσμίου Ιστορίας», που είχε διασωθεί χάρη στον τότε μητροπολίτη Τραπεζούντος και μετέπειτα Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και Πάσης Ελλάδος Χρύσανθο. Το μυστικό αυτό έγγραφο αριθμούσε έξι κατάπτυστα άρθρα εν είδει νομοθετή ματος, περιέγραφε το σχέδιο της «τελικής λύσεως», του αφανισμού δηλαδή και της εξοντώσεως των Αρμενίων - δάνειος όρος κατ΄ αναλογία της εξοντώσεως των εβραίων στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Τη χρονιά εκείνη πάντως, πριν από 35 χρόνια, οι εκδηλώσεις αλλά και ειρηνικές διαδηλώσεις διαμαρτυρίας έξω από τις τουρκικές πρεσβείες των χωρών που προαναφέρθηκαν ήσαν εντυπωσιακές. Πλην των δεήσεων που αναπέμφθηκαν σε ολόκληρο τον καθολικό κόσμο κατόπιν εγκυκλίου οδηγίας του Πάπα Παύλου Στ΄ και της αργίας των αρμενικών σχολείων σε Ευρώπη, ΗΠΑ και Μέση Ανατολή, όπως και των καταστημάτων ιδιοκτησίας Αρμενίων που είχαν αναρτήσει σημαίες πένθους για τη θλιβερή επέτειο κατά το διήμερο 24-25 Απριλίου 1965, στις εκδηλώσεις παρέστησαν και εκπρόσωποι κυβερνήσεων, ενώ, πλην του αμερικανικού και ευρωπαϊκού Τύπου που καταφέρονταν δριμύτατα κατά των τουρκικών ωμοτήτων, σε μερικές χώρες οι εν λόγω εκδηλώσεις έλαβαν ιδιαίτερο χαρακτήρα.
Στη Νέα Υόρκη το Σάββατο 25 Απριλίου η παρέλαση πολυάριθμων Αρμενίων με υψωμένες πινακίδες που κατηγορούσαν την Τουρκία για γενοκτονία διήρκεσε δύο ολόκληρες ώρες, ενώ στο Παρίσι πομπή εκ 3.000 ατόμων διά των Ηλυσίων Πεδίων κατευθύνθηκε στο σημείο του Αγνωστου Στρατιώτη και παρουσία του γάλλου στρατηγού Μiliet, ο οποίος εκπροσωπούσε τον υπουργό Εθνικής Αμυνας, «ήναψε την φλόγαν εις μνήμην των σφραγισθέντων» (Δ΄ Πολιτική ΔΤ 36- 129, 24 Ιουνίου 1965). Πορεία έγινε και στο κέντρο του Μόντρεαλ και ακολούθησε κατάθεση στεφάνων στις πλατείες Φίλιπς και Ντομίνιον. Στη Γενεύη διοργανώθηκε αναμνηστική εσπερίδα και εκφωνήθηκαν λόγοι, ενώ στην Ουρουγουάη η 24η Απριλίου κηρύχθηκε ημέρα εθνικού πένθους. Στην Ελλάδα έλαβαν χώρα πολιτικό μνημόσυνο στις 23 Μαΐου, στο οποίο απηύθυνε ομιλία ο υφυπουργός Παιδείας, και συγκέντρωση στην αίθουσα Παρνασσού στις 2 Μαΐου, την οποία διοργάνωσε η Πανελλήνιος Ενωση Ορθοδόξων Αρμενίων Ελλάδος «Αγιος Γρηγόριος» και στην οποία παρέστη ο υπουργός Προεδρίας Π. Ι. Βαρδινογιάννης.
Κατασκευάζουν υποκινητές
Οπως αναμενόταν, οι ως άνω εκδηλώσεις, όπως και πολλές άλλες που για οικονομία του χώρου δεν αναφέρονται εδώ, «ηνώχλησαν σφόδρα τους Τούρκους, αι δε κατά τόπους τουρκικαί υπηρεσίαι κατέβαλον ιδιαιτέραν προσπάθειαν δι΄ εντύπων, άρθρων κλπ.όπως αντικρούσουν την βαρείαν κατηγορίαν της γενοκτονίας» (υπουργός Π. Ι. Βαρδινογιάννης ΑΠ 28286/ΑΕΓ/7817, 7 Ιουλίου 1965). Ιδιαίτερα καυστικός όμως υπήρξε ο τουρκικός Τύπος, ο οποίος αργά στην αρχή, αλλά μεθοδευμένα, απέδωσε τις κινητοποιήσεις σε ελληνικό δάκτυλο. Ετσι αναφέρονται χαρακτηριστικά: Η εφημερίδα «Ουλούς» στο φύλλο της 28ης Μαρτίου δημοσίευε εκτενές άρθρο με τίτλο «Δεν είναι εύκολον το βρυκολάκιασμά του» που κατέληγε: «...Με το ζήτημα των Αρμενίων ασχολούνται οι Ρωμηοί και οι Ελληνες. Απεκαλύφθη επιτέλους ο δάκτυλος όπισθεν των μνημοσύνων της 50ετίας. Το πτώμα όμως έχει σαπίσει τόσον ώστε δεν είναι δυνατόν το βρυκολάκιασμά του» (Θ. Λ. Χρυσανθόπουλος από Γ. Προξενείο Κωνσταντινουπόλεως ΕΠ 1490, 26 Μαρτίου 1965).
Απροκάλυπτη επίθεση κατά της Ελλάδας με δηλώσεις τους επιχειρούσαν και ο τότε εκπρόσωπος του ΥΠΕΞ Ισμαήλ Σοϋσάλ ( «... όπισθεν της κινήσεως των Αρμενίων υποκρύπτονται η Ελλάς και οι Ρωμηοί,η Τουρκία κατέχει στοιχεία αποδεικνύοντα τούτο», «Ντουνιά», 23 Μαρτίου 1965) και ο Ινονού ( «...η Ελλάς εκμεταλλεύεται τους Αρμενίους διά τους πολιτικούς της σκοπούς», Πρακτορείο Ανατολή, 23 Μαρτίου 1965). Ηπιότερη εμφανιζόταν η «Τερζουμάν» της 29ης Μαρτίου, η οποία χαρακτηρίζοντας τους Αρμενίους ληστές έγραφε: «Λέγεται ότι οι Ρωμηοί υποκινούν τους Αρμενίους κατά των Τούρκων», ενώ η «Ντουνιά» της προηγουμένης έγραφε: «Οι Αρμένιοι εξωθούνται υπό των Ελλήνων εις πολιτικά τεχνάσματα εν Τουρκία. Ημείς όμως δεν θα παρασυρθώμεν από τα τεχνάσματα αυτά». Η «Γενή Γκαζετέ» από πλευράς της πάλι απεύχετο τα χειρότερα γράφοντας: «Οι Αρμένιοι δεν αποτελούν λαβίδα των Ρωμηών» (24 Μαρτίου).
«Περασμένα, άρα και ξεχασμένα»;
Μπορεί η «Γενή Γκαζετέ» της 24ης Μαρτίου να υπεδείκνυε «τους Ρωμηούς οι οποίοι κληρονόμησαν τας βυζαντινάς δολοπλοκίας και δεν κάθονται ήσυχα» ως υποκινητές των εκδηλώσεων των Αρμενίων, η κυβέρνηση όμως προσπαθούσε να κατευνάσει τα πνεύματα με το επιχείρημα «όσα περασμένα άρα και ξεχασμένα», κινητοποιώντας τους εναπομείναντες Αρμενίους στην Πόλη να καταδικάσουν τους ομοεθνείς τους του εξωτερικού. Χαρακτηριστικό αυτής της πολιτικής είναι και το άρθρο του Ντογάν Ναντί στην «Τζουμχουριέτ» (φύλλο 27ης Μαρτίου 1965): «Ο άνθρωπος τράβηξε το σπαθί του και βγήκε από το καφενείο επιτιθέμενος κατά των εβραίων τους οποίους συνήντα και κραυγάζων “Ατιμοι προδόται και άπιστοι. Σεις φονεύσατε τον Προφήτην μας”. Οι εβραίοι κατατρομαγμένοι απαντούν: “Ναι, αλλά πρόκειται δι΄ υπόθεσιν 2.000 ετών”. Ο άλλος δεν ακούει λόγια.Εγώ,λέγει,δεν θέλω να ξεύρω τίποτε. Τώρα μόλις το επληροφορήθην».
«Δεν σας ενθυμίζει μήπως αυτήν την ιστορίαν η προσπάθεια των Αρμενίων του Λιβάνου όπως οργανώσουν συλλαλητήριον διαμαρτυρίας κατά της Τουρκίας διά να αναθεματίσουν πράγματα τα οποία συνέβησαν προ 50 ετών;» πρόσθετε ο αρθρογράφος.
Επειδή όμως είναι μεν περασμένα, αλλά όχι ξεχασμένα ή αλλιώς, όπως το διετύπωσε το 1965 ο ελβετός πρόεδρος, «Ρardon oui, oubli jamais!», έφθασε ο καιρός να καταλάβει η Τουρκία ότι πρέπει να συνθηκολογήσει με το παρελθόν της. Η φωνή αυτή έχει μετατραπεί σε κραυγή πρωτίστως στο εσωτερικό της, πόσω μάλλον που δεν παύει η ίδια να ζητεί ρόλο στο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι.
Η κυρία Φωτεινή Τομαή είναι προϊσταμένη της Υπηρεσίας Διπλωματικού και Ιστορικού Αρχείου του υπουργείου Εξωτερικών.
ΒΗΜΑ
Χρειάστηκε, δυστυχώς, να περάσει σχεδόν ένας αιώνας για τη δικαίωση ενάμισι εκατομμυρίου αθώων ψυχών, ανάμεσά τους δεκάδες χιλιάδες βρέφη και μικρά παιδιά, από τη χρονιά που ξεκίνησαν οι μαζικές σφαγές σε βάρος των Αρμενίων στην Οθωμανική Τουρκία. Ως έναρξη της αρμενικής γενοκτονίας συμβολική θεωρείται η ημερομηνία της 24ης Απριλίου 1915, όταν η ηγεσία της κοινότητας των Αρμενίων στην Κωνσταντινούπολη φυλακίστηκε και εκατοντάδες Αρμένιοι απαγχονίστηκαν.Η θλιβερή επέτειος των 50 ετών από την αρμενική γενοκτονία, η οποία εξακολουθούσε να προκαλεί αισθήματα φρίκης και έντονου αποτροπιασμού, αποτυπώνεται μέσα από σειρά ελληνικών διπλωματικών εγγράφων του 1965, και του αμερικανικού και ευρωπαϊκού Τύπου της εποχής, αλλά και στις εκδηλώσεις ανά τον κόσμο.
Από τον Καναδά και τις ΗΠΑ ως το Ισραήλ και την Αιθιοπία, και από την Ουρουγουάη ως τη Σοβιετική Ενωση και, φυσικά, όλες τις χώρες της Ευρώπης, οργανώσεις των Αρμενίων, Τύπος και εκπρόσωποι κυβερνήσεων με δημοσιεύματα, τελετές μνήμης, έκδοση ενημερωτικών φυλλαδίων και κινητοποίηση διεθνών οργανισμών, όπως του ΟΗΕ και του τότε γενικού γραμματέα του Ου Θαντ, ενημέρωναν τη διεθνή κοινή γνώμη για την έκταση και το βάθος μιας εγκληματικής πολιτικής που ξεκίνησε επί Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με τους Ελληνες της Χίου (1822), επαναλήφθηκε μεταξύ 1850 και 1877 με τους Βουλγάρους και στη συνέχεια τους Αρμενίους επί Αβδούλ Χαμίτ- τον «Μέγαν Δολοφόνον», όπως τον είχε αποκαλέσει ο Γλάδστων- και κατέληγε, με ενδιάμεσο σταθμό τη Μικρασιατική Καταστροφή και τα ατυχή γεγονότα του 1956 στην Κωνσταντινούπολη με αφορμή το Κυπριακό, στον συνολικό σφαγιασμό 2.063.000 χριστιανών.
«Δόλιο κείμενο» με την «τελική λύση»
Αρμένιοι σε πορεία διαμαρτυρίας στο Παρίσι, κρατώντας σημαίες και εικόνες σφαγιασθέντων ομοεθνών τους από τούρκους στρατιώτες. Αριστερά, αποκαλυπτικό άρθρο με τίτλο «Η αλήθεια για τη σφαγή των Αρμενίων» του γαλλόφωνου περιοδικού «Εικόνες» («Ιmages», τεύχος 1864, 25 Μαΐου 1965) που εκδιδόταν στο Κάιρο. Κύριοι υπεύθυνοι των σφαγών κατονομάζονταν ο Κεμάλ, ο υπουργός Εσωτερικών Ταλαάτ και ο Εμβέρ Πασά
Σε άρθρο του Θ. Παπακωνσταντίνου στην εφημερίδα «Μεσημβρινή» με τίτλο «Τούρκοι οι γενοκτόνοι» (φύλλο 17ης Απριλίου 1965), για πρώτη φορά ερχόταν στο φως «ένα από τα δολιώτερα κείμενα της παγκοσμίου Ιστορίας», που είχε διασωθεί χάρη στον τότε μητροπολίτη Τραπεζούντος και μετέπειτα Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και Πάσης Ελλάδος Χρύσανθο. Το μυστικό αυτό έγγραφο αριθμούσε έξι κατάπτυστα άρθρα εν είδει νομοθετή ματος, περιέγραφε το σχέδιο της «τελικής λύσεως», του αφανισμού δηλαδή και της εξοντώσεως των Αρμενίων - δάνειος όρος κατ΄ αναλογία της εξοντώσεως των εβραίων στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Τη χρονιά εκείνη πάντως, πριν από 35 χρόνια, οι εκδηλώσεις αλλά και ειρηνικές διαδηλώσεις διαμαρτυρίας έξω από τις τουρκικές πρεσβείες των χωρών που προαναφέρθηκαν ήσαν εντυπωσιακές. Πλην των δεήσεων που αναπέμφθηκαν σε ολόκληρο τον καθολικό κόσμο κατόπιν εγκυκλίου οδηγίας του Πάπα Παύλου Στ΄ και της αργίας των αρμενικών σχολείων σε Ευρώπη, ΗΠΑ και Μέση Ανατολή, όπως και των καταστημάτων ιδιοκτησίας Αρμενίων που είχαν αναρτήσει σημαίες πένθους για τη θλιβερή επέτειο κατά το διήμερο 24-25 Απριλίου 1965, στις εκδηλώσεις παρέστησαν και εκπρόσωποι κυβερνήσεων, ενώ, πλην του αμερικανικού και ευρωπαϊκού Τύπου που καταφέρονταν δριμύτατα κατά των τουρκικών ωμοτήτων, σε μερικές χώρες οι εν λόγω εκδηλώσεις έλαβαν ιδιαίτερο χαρακτήρα.
Στη Νέα Υόρκη το Σάββατο 25 Απριλίου η παρέλαση πολυάριθμων Αρμενίων με υψωμένες πινακίδες που κατηγορούσαν την Τουρκία για γενοκτονία διήρκεσε δύο ολόκληρες ώρες, ενώ στο Παρίσι πομπή εκ 3.000 ατόμων διά των Ηλυσίων Πεδίων κατευθύνθηκε στο σημείο του Αγνωστου Στρατιώτη και παρουσία του γάλλου στρατηγού Μiliet, ο οποίος εκπροσωπούσε τον υπουργό Εθνικής Αμυνας, «ήναψε την φλόγαν εις μνήμην των σφραγισθέντων» (Δ΄ Πολιτική ΔΤ 36- 129, 24 Ιουνίου 1965). Πορεία έγινε και στο κέντρο του Μόντρεαλ και ακολούθησε κατάθεση στεφάνων στις πλατείες Φίλιπς και Ντομίνιον. Στη Γενεύη διοργανώθηκε αναμνηστική εσπερίδα και εκφωνήθηκαν λόγοι, ενώ στην Ουρουγουάη η 24η Απριλίου κηρύχθηκε ημέρα εθνικού πένθους. Στην Ελλάδα έλαβαν χώρα πολιτικό μνημόσυνο στις 23 Μαΐου, στο οποίο απηύθυνε ομιλία ο υφυπουργός Παιδείας, και συγκέντρωση στην αίθουσα Παρνασσού στις 2 Μαΐου, την οποία διοργάνωσε η Πανελλήνιος Ενωση Ορθοδόξων Αρμενίων Ελλάδος «Αγιος Γρηγόριος» και στην οποία παρέστη ο υπουργός Προεδρίας Π. Ι. Βαρδινογιάννης.
Κατασκευάζουν υποκινητές
Οπως αναμενόταν, οι ως άνω εκδηλώσεις, όπως και πολλές άλλες που για οικονομία του χώρου δεν αναφέρονται εδώ, «ηνώχλησαν σφόδρα τους Τούρκους, αι δε κατά τόπους τουρκικαί υπηρεσίαι κατέβαλον ιδιαιτέραν προσπάθειαν δι΄ εντύπων, άρθρων κλπ.όπως αντικρούσουν την βαρείαν κατηγορίαν της γενοκτονίας» (υπουργός Π. Ι. Βαρδινογιάννης ΑΠ 28286/ΑΕΓ/7817, 7 Ιουλίου 1965). Ιδιαίτερα καυστικός όμως υπήρξε ο τουρκικός Τύπος, ο οποίος αργά στην αρχή, αλλά μεθοδευμένα, απέδωσε τις κινητοποιήσεις σε ελληνικό δάκτυλο. Ετσι αναφέρονται χαρακτηριστικά: Η εφημερίδα «Ουλούς» στο φύλλο της 28ης Μαρτίου δημοσίευε εκτενές άρθρο με τίτλο «Δεν είναι εύκολον το βρυκολάκιασμά του» που κατέληγε: «...Με το ζήτημα των Αρμενίων ασχολούνται οι Ρωμηοί και οι Ελληνες. Απεκαλύφθη επιτέλους ο δάκτυλος όπισθεν των μνημοσύνων της 50ετίας. Το πτώμα όμως έχει σαπίσει τόσον ώστε δεν είναι δυνατόν το βρυκολάκιασμά του» (Θ. Λ. Χρυσανθόπουλος από Γ. Προξενείο Κωνσταντινουπόλεως ΕΠ 1490, 26 Μαρτίου 1965).
Απροκάλυπτη επίθεση κατά της Ελλάδας με δηλώσεις τους επιχειρούσαν και ο τότε εκπρόσωπος του ΥΠΕΞ Ισμαήλ Σοϋσάλ ( «... όπισθεν της κινήσεως των Αρμενίων υποκρύπτονται η Ελλάς και οι Ρωμηοί,η Τουρκία κατέχει στοιχεία αποδεικνύοντα τούτο», «Ντουνιά», 23 Μαρτίου 1965) και ο Ινονού ( «...η Ελλάς εκμεταλλεύεται τους Αρμενίους διά τους πολιτικούς της σκοπούς», Πρακτορείο Ανατολή, 23 Μαρτίου 1965). Ηπιότερη εμφανιζόταν η «Τερζουμάν» της 29ης Μαρτίου, η οποία χαρακτηρίζοντας τους Αρμενίους ληστές έγραφε: «Λέγεται ότι οι Ρωμηοί υποκινούν τους Αρμενίους κατά των Τούρκων», ενώ η «Ντουνιά» της προηγουμένης έγραφε: «Οι Αρμένιοι εξωθούνται υπό των Ελλήνων εις πολιτικά τεχνάσματα εν Τουρκία. Ημείς όμως δεν θα παρασυρθώμεν από τα τεχνάσματα αυτά». Η «Γενή Γκαζετέ» από πλευράς της πάλι απεύχετο τα χειρότερα γράφοντας: «Οι Αρμένιοι δεν αποτελούν λαβίδα των Ρωμηών» (24 Μαρτίου).
«Περασμένα, άρα και ξεχασμένα»;
Μπορεί η «Γενή Γκαζετέ» της 24ης Μαρτίου να υπεδείκνυε «τους Ρωμηούς οι οποίοι κληρονόμησαν τας βυζαντινάς δολοπλοκίας και δεν κάθονται ήσυχα» ως υποκινητές των εκδηλώσεων των Αρμενίων, η κυβέρνηση όμως προσπαθούσε να κατευνάσει τα πνεύματα με το επιχείρημα «όσα περασμένα άρα και ξεχασμένα», κινητοποιώντας τους εναπομείναντες Αρμενίους στην Πόλη να καταδικάσουν τους ομοεθνείς τους του εξωτερικού. Χαρακτηριστικό αυτής της πολιτικής είναι και το άρθρο του Ντογάν Ναντί στην «Τζουμχουριέτ» (φύλλο 27ης Μαρτίου 1965): «Ο άνθρωπος τράβηξε το σπαθί του και βγήκε από το καφενείο επιτιθέμενος κατά των εβραίων τους οποίους συνήντα και κραυγάζων “Ατιμοι προδόται και άπιστοι. Σεις φονεύσατε τον Προφήτην μας”. Οι εβραίοι κατατρομαγμένοι απαντούν: “Ναι, αλλά πρόκειται δι΄ υπόθεσιν 2.000 ετών”. Ο άλλος δεν ακούει λόγια.Εγώ,λέγει,δεν θέλω να ξεύρω τίποτε. Τώρα μόλις το επληροφορήθην».
«Δεν σας ενθυμίζει μήπως αυτήν την ιστορίαν η προσπάθεια των Αρμενίων του Λιβάνου όπως οργανώσουν συλλαλητήριον διαμαρτυρίας κατά της Τουρκίας διά να αναθεματίσουν πράγματα τα οποία συνέβησαν προ 50 ετών;» πρόσθετε ο αρθρογράφος.
Επειδή όμως είναι μεν περασμένα, αλλά όχι ξεχασμένα ή αλλιώς, όπως το διετύπωσε το 1965 ο ελβετός πρόεδρος, «Ρardon oui, oubli jamais!», έφθασε ο καιρός να καταλάβει η Τουρκία ότι πρέπει να συνθηκολογήσει με το παρελθόν της. Η φωνή αυτή έχει μετατραπεί σε κραυγή πρωτίστως στο εσωτερικό της, πόσω μάλλον που δεν παύει η ίδια να ζητεί ρόλο στο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι.
Η κυρία Φωτεινή Τομαή είναι προϊσταμένη της Υπηρεσίας Διπλωματικού και Ιστορικού Αρχείου του υπουργείου Εξωτερικών.
ΒΗΜΑ
